Vijf jaren die het verloop van de geschiedenis bepaalden
[Recensie] De titel van deze atlas dekt de lading niet want bijna de helft van dit boek gaat over de periode na de Tweede Wereldoorlog waarbij ook de meest actuele ontwikkelingen ter sprake komen. Uiteraard zijn deze direct of indirect allemaal gevolgen van deze oorlog en daarom is het wel zinvol dat deze periode in een grotere historische context wordt geplaatst. In dit bevrijdingsjaar vormt deze fraaie uitgave een geslaagd samenwerkingsproject van de uitgever en het Nationaal Comité 4 en 5 mei.
In tien hoofdstukken wordt de geschiedenis op overzichtelijke en aantrekkelijke wijze gepresenteerd. Een tijdsbalk onderaan zet de belangrijkste gebeurtenissen op een rij. Vele kaarten, soms over twee pagina’s presenteren op toegankelijke wijze historische gebeurtenissen. In tal van schema’s en overzichten worden feiten helder neergezet. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een zestal foto’s die belangrijke gebeurtenissen verbeelden en min of meer iconisch zijn voor die periode. Interessant is ook de presentatie van typerende voorwerpen die iets over die tijd zeggen, zowel uit het leger als uit de samenleving.
Interbellum
De periode van het interbellum kan kort worden getypeerd als een tijd van groeiende ideologische tegenstellingen waarover men zich achteraf kan verwonderen dat de wereld het gevaar van het nazisme niet tijdiger en beter heeft onderkend. Dat geldt bijvoorbeeld voor het kaartje waaruit blijkt dat een groot deel van zuid- en oost Europa op rechts-nationalistische wijze wordt geregeerd. Schokkend is het kaartje van Duitsland uit 1933 met het grote aantal stemmen op de NSDAP van Hitler.
Interessant is het kaartje met de vele radarstations in Groot-Brittannië die in de Slag om Engeland een doorslaggevende rol hebben gespeeld. Een andere kaart laat bijna beangstigend de Duitse veroveringen van 1939 – 1942 zien waarmee het Duitse rijk op het hoogtepunt van zijn (terreur)macht is.
Hongerwinter
Interessant om te zien is hoe bombardementen in Nederland zich met op het zuiden en westen van ons land concentreerden. De tekst biedt hier en daar interessante feiten die veelzeggend zijn. Zo werd er aan het einde van de Hongerwinter 11.000 ton voedsel gedropt gedurende 5300 vluchten.
Een klein en vrij onbekend detail in de oorlog is de Duivenbrigade. Deze moest toezicht houden op duivenhouders in Nederland omdat duiven berichten konden overbrengen. Uiteindelijk moesten van alle duiven de pootjes worden afgehakt. Een ander markant detail uit de oorlog is de intocht van Sinterklaas die de eerste jaren ‘gewoon’ plaats vond. Niet echt ‘belangrijk’ maar veel opmerkelijk dat dit doorging en dat er blijkbaar ook animo was om het te vieren.
Aangrijpend is de tijdsbalk en het overzicht die vanaf 1934 anti-joodse maatregelen laten zien en de kaart van Nederland met het percentage Joden en Joodse gemeenten. Een andere stille getuige van de genocide is de kaart met een indrukwekkend aantal concentratie- en vernietigingskampen in Europa.
Slag om Arnhem
Uiteraard zijn er talloze kaarten van belangrijke militaire gebeurtenissen in Europa en elders in de wereld zoals D-day, de Slag om Arnhem en de Slag om de Schelde. Ook is er een detailkaartje van de hevige gevechten tijdens de bevrijding in Groningen. Zo waren er vele steden waar de Duitsers tot het bittere einde verzet boden met de nodige gevolgen voor burgers en gebouwen.
Een opmerkelijke kaart die je elders vrijwel niet tegenkomt is die met neergeschoten vliegtuigen boven Nederland. Alleen al in de periode van 1 september 1944 tot 8 mei 1945 zijn er gigantisch veel naar beneden gekomen. Een ander, vaak onderbelicht, gegeven zijn de vele kampen waar na de bevrijding 150.000 ‘foute’ Nederlanders werden opgesloten.
De periode na de Tweede Wereldoorlog wordt ook ruimschoots belicht en ook hier komen vele interessante en niet algemeen bekende feiten naar voren. Het was mij bijvoorbeeld niet bekend dat Oostenrijk ook onder internationaal toezicht werd geplaatst. Een andere kaart laat de enorme bewegingen van vluchtelingen zien in het oosten van Europa. Miljoenen Russen, Duitsers, Polen en Hongaren zochten elders een heenkomen.
De dekolonisatie van landen elders in de landen, waar Nederland ook mee te maken kreeg in de onafhankelijkheidsstrijd van Nederlands-Indië, is typerend voor de naoorlogse periode. Palestijnse vluchtelingen betaalden de tol voor de nieuw gestichte staat Israël in 1948 zoals een kaartje duidelijk maakt.
Verder is er aandacht voor actuele conflicten in de wereld die zich met name in Afrika, het Midden-Oosten en Azië afspelen. De oorlog was in vele delen van de wereld bepaald niet voorbij….
Kernwapens
In een ander hoofdstuk komen bevolkingstrends, politieke en religieuze ontwikkelingen in kaartjes en overzichten naar voren. Ook maatschappelijke ontwikkelingen zoals protesten tegen kernwapens, kernenergie en voor milieu krijgen aandacht. Opvallend is de kaart met terroristische aanslagen in ons land en dat zijn er veel meer dan je zou denken wanneer je dit allemaal bij elkaar ziet. De motieven zijn uiteenlopend en variëren van bevrijding van dieren tot de treinkaping bij De Punt.
Ook is er aandacht voor internationale vredesoperaties waarbij Nederlandse militairen zijn betrokken met bijzondere aandacht voor het drama van Srebrenica. Mooi is het hoofdstuk over herdenkingen, monumenten, oorlogsmusea en herinneringscentra.
Dit boek biedt aanmerkelijk meer dan de titel suggereert!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
