“We moeten van alle fossiele brandstof af”
Jeremy Rifkin wil een economie op basis van schone energie en slimme techniek. Dat slaat aan bij wereldleiders en Nederlandse beleidsmakers. “Fossiele brandstoffen zijn de grootste bubbel in de geschiedenis.”
[Interview] Hij voert al sinds 1973 actie voor een transitie naar een meer duurzame economie, maar de laatste tijd krijgt Jeremy Rifkin (72) het gevoel dat het ergens heen begint te gaan. De beroemde Amerikaanse econoom en auteur van twintig bestsellers reist de hele wereld over om hierover te spreken. Vorige week was hij in Arnhem om feedback te geven op het Gelders Energieakkoord.
Rifkin wil bedrijven en overheden ervan overtuigen dat we de economie weer stevig op de rails kunnen krijgen en tegelijkertijd onszelf kunnen redden van catastrofale klimaatverandering: als we maar af willen stappen van olie, gas en kolen. “Het is overduidelijk dat we een overtuigende, nieuwe economische visie nodig hebben. Met een strategie die we snel overal moeten toepassen, want we moeten van fossiele brandstoffen af. Binnen vier decennia. Niet minder. En geen nieuwe doelen. Nee, we moeten er gewoon helemaal vanaf. Dan zijn we misschien in staat om de afgrond te ontwijken.”
Verschillende Nederlandse steden en provincies huren hem in voor adviezen, maar hij is ook een graag geziene gast bij staatshoofden. Rifkin mag de architect genoemd worden van de indrukwekkende energietransitie in Duitsland en China. “In de eerste weken van haar regeringsperiode vroeg bondskanselier Merkel me om langs te komen in Berlijn, om de Duitse economie te bespreken. Het eerste dat ik haar vroeg was: ‘hoe kun je banengroei realiseren als alle bedrijven nog zijn aangesloten op een infrastructuur die hoort bij de tweede industriële revolutie?’ Dat is namelijk waarom de productiviteit achterloopt. Je kunt de arbeidsmarkt hervormen en monetair en fiscaal hervormen, maar je blijft vastzitten aan die infrastructuur uit de twintigste eeuw, en daar kun je niks meer uit halen. Daar begon het gesprek over een derde industriële revolutie en aan het eind van die dag zei ze: ‘Dat gaan we doen in Duitsland’.”
Rifkins derde industriële revolutie komt neer op het vervangen van centrale communicatie, fossiele en nucleaire energie en transport op verbrandingsmotoren door digitale communicatie, hernieuwbare energie en zelfsturende, elektrische voertuigen. “Het zijn eigenlijk drie internetten die nu samenkomen in het internet of things. Sensoren zitten nu al overal om alles in de gaten te houden. Die zorgen ervoor dat bedrijven hun energieverbruik en productiviteit kunnen optimaliseren.”
Dat die ideeën ook leidend werden in China is volgens Rifkin puur geluk. Toen de Chinese premier Li in Duitsland het vliegtuig instapte, gaf iemand hem een exemplaar van Rifkins boek The Third Industrial Revolution. Na de vlucht was Li helemaal om. Hij verklaarde het boek tot de basis voor het dertiende vijfjarenplan dat in maart werd gepresenteerd, met daarin miljarden aan investeringen in hernieuwbare energie.
Ook het Europees parlement, Luxemburg, Noord-Frankrijk én de metropoolregio metropoolregio Rotterdam/Den Haag hebben Rifkin al om adviezen gevraagd. In februari onthulde de Europese Unie ‘Smart Europe’, een ambitieus plan gebaseerd op Rifkins adviezen. Er staat in hoe 350 Europese regio’s gaan beginnen met de transitie naar een nieuwe infrastructuur van snel internet, hernieuwbare energiebronnen en autonoom rijdend transport.
Rifkin lijkt zelf niet erg verbaasd dat hij in zijn eentje zo veel regeringsleiders en ceo’s mee weet te krijgen. “Weet je, ik ben 72. Ik doe dit al veertig jaar. Ik wil dit gewoon aan de gang brengen. Ik heb het geluk gehad dat ik dat verhaal naar China heb kunnen brengen, maar ik heb het zeker niet allemaal alleen bedacht. Het belangrijkste is het verhaal. Dit is een vreselijk spannende race tegen de klimaatverandering. We moeten binnen vier decennia van de fossiele brandstoffen af zijn, en of we dat halen is een long shot. Maar we hebben geen andere keus. We zien klimaatverandering nu realtime gebeuren. We hebben gewoon te veel CO2, methaan en stikstofdioxide in de atmosfeer gestopt. Voor elke graad die de temperatuur hier op aarde toeneemt, zuigt de atmosfeer 7% meer water op. Dat stijgt op door de toegenomen hitte. Daardoor krijgen we wild en onvoorspelbaar weer, zoals heftige sneeuwval, meer bosbranden, zwaardere orkanen, en de ecosystemen storten in. We zitten in de zesde uitsterfgolf op aarde, en bijna niemand weet dat. Dat is doodeng. De laatste keer dat er zo veel soorten uitstierven was 65 miljoen jaar geleden, en toen duurde het duizenden jaren in plaats van minder dan acht decennia.”
Toch noemt Jeremy Rifkin zichzelf “voorzichtig hoopvol”. “Dat komt door wat ik zie als ik over steden vlieg, vooral ‘s avonds. Overal licht, elektriciteitsnetwerken, snelwegen — dat hebben we tijdens twee industriële revoluties opgezet, telkens binnen veertig jaar! Dus waarom zouden we dit niet opnieuw kunnen?”
Sinds zijn eerste gesprek met bondskanselier Merkel is er heel wat gebeurd. “33% van de energie in Duitsland komt nu uit zon en wind. In 2020 zal dat 40% bedragen en in 2040 100%. Zon en wind zitten op een exponentiële curve, net als de chips in computers. Eén watt uit een zonnepaneel kostte in 1979 nog $ 7, vandaag is dat 53 cent. Over 18 maanden zal het 35 cent zijn. It’s wild. We produceren zonne- en windenergie op 5 en 4 cent per kilowattuur. Dat heeft de zakenwereld nog niet door. De fossiele industrie blijft daardoor met $ 100 mrd aan stranded assets zitten. De pijplijnen, de exploitatierechten, het spul dat nooit uit de grond zal komen, alles. Zoek maar op, het staat in een rapport van CitiGroup. Dit is de grootste bubbel in de geschiedenis, de carbon bubble. Vergeleken hiermee zijn de subprime mortgages een gezelschapsspel. Tien jaar geleden dachten we nog dat de grote energiebedrijven zoals Vattenfall, E.ON, RWE en EnBW onoverwinnelijk waren, maar wat hen is overkomen is wat de muziekbedrijven overkwam — ze kunnen niet concurreren.
Mensen kunnen nu zelf energie produceren en dat delen met anderen. De enige manier waarop ze mee zullen kunnen, is als ze steeds minder energie zelf gaan verkopen, en al die duizenden kleine energieproducenten gaan helpen met produceren en distribueren.”
Hoe snel we in Nederland de kolencentrales moeten sluiten, daar gaan de mensen die Rifkin adviseert zelf over. “Ik kan je wel vertellen wat ik hoop. Dat is dat we uit kolen stappen zo snel als we kunnen. Het is niet concurrerend, het zorgt voor klimaatverandering en het is een stranded asset. Dus ja, geen twijfel, we moeten er vanaf.” Waarom gebeurt dat dan niet meteen? “Ik ben hier weer in de herfst, om de voortgang met ze te bekijken. Dan laat ik je wel weten hoe het gaat.”
—
CV
1945 Geboren in Colorado, VS.
1967 Economie, University of Pennsylvania.
1968 Master Internationale betrekkingen, wordt actief in vredesbeweging en betrokken bij protest tegen olie-industrie.
1978 Mede-oprichter Foundation on Economic Trends (FOET).
1981 Publiceert Entropy: A New World View, waarin hij betoogt dat de mensheid natuurlijke hulpbronnen verspilt.
2004 Publicatie European Dream, waarin hij de Europese eenwording en de sterke publieke sector in lidstaten als een voorbeeld noemt voor de VS
—
Eerder verschenen in Financieel Dagblad (mei 2017)
