"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Deserteurs

Maandag, 20 maart, 2006

Geschreven door: Frank Martinus Arion
Artikel door: Nico Voskamp

Geschiedenisles van de verkeerde leraar

Frank Martinus Arion neemt in De Deserteurs misschien wel de belangrijkste episode uit de Amerikaanse geschiedenis onder de loep: De Onafhankelijkheidsoorlog. Hij doet dat volgens beproefd recept. Neem het tijdvak geschiedenis dat je wilt behandelen, plaats je hoofdpersonen erin en ze beleven vanzelf spetterende avonturen. Dé manier voor de uitgekiende schrijver om met een goed verhaal een stuk geschiedenis bij je lezers naar binnen te lepelen.

We schrijven Philadelphia, omstreeks 1775. Een liberale stad die aantrekkingskracht uitoefent op verlichte geesten in de hele wereld. Het is niet vreemd dat op deze plek de in Amerika nog altijd heersende slavernij openlijk veroordeeld wordt. Het rommelt al een tijdje in de zuidelijke staten van Amerika. De Engelse plantages daar draaien op slaven. Engeland houdt dat graag in stand, maar vanuit Amerika komt steeds luider de roep om afschaffing van het barbaarse slavensysteem, en daarmee eigenlijk de afschaffing van de Engelse heerschappij. Engeland reageert daarop met strenge sancties, en zoals dat gaat, na elkaar opvolgende incidenten breekt de vrijheidstrijd uit. Amerika verklaart Engeland de oorlog.

In dit decor, op gedetailleerder niveau weergegeven in het huis van de familie Blincker, komen vier vrienden regelmatig samen. De Blinkckers zijn Quakers, intelligente en liberale mensen. Ze bestrijden misstanden in de maatschappij indachtig het motto dat de pen machtiger is dan het zwaard. De vrienden discussiëren, roeien samen en (drie van hen) studeren aan de Universiteit van Princeton, tot ze op een avond geronseld worden. Ongewild worden ze betrokken in de oorlog tussen kolonisator Engeland en opstandig Amerika. Hun vaak bediscussieerde stelling dat iedereen gelijk is, botst opeens op ruwe wijze met de werkelijkheid. Ze zitten gevangen op een schip. Dat uitvaart om de Engelsen te bevechten.

Arion neemt de tijd om alles te vertellen. Misschien iets te langzaam komt het verhaal op gang. De taal is kabbelend, niet echt passend bij een opwindende periode uit de wereldgeschiedenis. Soms met net de verkeerde uitdrukking, zoals ‘Hij had een onuitstaanbare behoefte om te paren…’, waar dat zou moeten zijn ‘Hij had een onweerstaanbare behoefte om te paren…’. Vaak afstandelijk: ‘John stond niet meer onverdeeld achter de revolutionaire verzetsgroepen in de kolonies.’ Het zijn avonturen die je leest in jongensboeken maar dan zonder de spanning.

Boekenkrant

Ook liefdesscènes ontbreken niet. Maar prikkelend? De ontmaagding van John Trotman, een van de vrienden: ‘Melissa gaf de meisjes aanwijzingen hoe ze met de jongeheer van de jongeheer om moesten gaan om hem zo gek mogelijk te maken.’ Later, de vrienden zijn dan in een nachtclub met schootdansende meiden vlak voordat ze geronseld worden: ‘Als op een teken begonnen ze daarna tegelijk met hun achterwerk over het kruis van de jongens te wervelen.’

In filosofisch opzicht is het boek wat opwindender. Wat is vrijheid bijvoorbeeld? Engeland wil de plantages in stand houden, inclusief slaven. Humanisten vinden dat slavernij afgeschaft moet worden, maar soms conflicteert dat toch met hun eigen belangen. Voormalig slaaf Mohammed legt uit dat als slavernij verboden wordt in Afrika, er meer gemoord zou worden. ‘Door de slavernij kun je aan een ander die je minacht omdat hij anders is …, toch geld verdienen. Door aan een ander te verdienen, eet je hem als het ware op zonder hem te doden.’ Intrigerende visie.

In de passages daarna wordt slavernij besproken vanuit de visie van de Koran, de Bijbel, Aristoteles en Djenghis Kahn. Arion geeft goed weer hoe soepel het begrip ‘vrijheid’ door voor- en tegenstanders voor eigen doel wordt misbruikt. Dat blijkt ook uit de titel. Als de vier vrienden eindelijk van het schip ontsnappen waar ze geronseld waren, worden ze door de wet beschouwd als deserteurs. Op die manier legaliseert de wet het ronselen zodat deserteurs bestraft kunnen worden. Voor het gemak vergeet de wet dat de deserteurs wel eerst van hun vrijheid beroofd werden.

Vrijheid is, kortom, een mooi goed. Alleen jammer dat er zo vaak strijd om geleverd moet worden. En dat daarbij de vrijheid van anderen weer vertrapt wordt.

Dit thema is door het hele verhaal heen geweven. Soms vernuftig, maar vaker een beetje onhandig. Het leven tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsstrijd is geweldig materiaal voor een boeiend verhaal. Als dat dan geen pageturner wordt waar je nog wat van opsteekt ook, heb je als schrijver een kans laten liggen. De Deserteurs is zeker een interessant boek. Toch had het interessanter kunnen zijn. Er blijft net niet genoeg bij de lezer hangen. Het is alsof je geschiedenisles hebt gekregen van de verkeerde leraar.

Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Dubbelspel

Dubbelspel

De Deserteurs