Boeiende ‘Gothic fantasy’ van een ervaren genreschrijver
[Recensie] Jaap Boekestein is een van de meest productieve schrijvers in het Nederlandse taalgebied wat het fantastische genre betreft (al schrijft hij tegenwoordig voornamelijk veel voor Engelstalige bladen en bundels) en doet dat ook al heel lang. Het ziet er bovendien niet naar uit dat hij snel zal stoppen met schrijven, want hij is duidelijk zo iemand voor wie dat net zo bij het leven hoort als ademhalen. Hij heeft ook een levendige fantasie, net als Tais Teng, met wie hij regelmatig samenwerkt. Maar Jaap kruipt graag wat dieper in zijn karakters en onderzoekt ook hun duisterdere motivaties, hun perversiteiten en hun angsten. Niet alleen maar jonge mensen die het willen maken in het leven, maar ook de mannen en vrouwen die worden geconfronteerd met zichzelf en die confrontatie een plek moeten geven. Boekestein plaatst ze daarom ook graag ik extreme situaties. Maar met een flinke knipoog – ik stel mij de auteur in elk geval altijd zo voor, met een brede grijns om wat hij zijn karakters en daarmee de lezer gaat aandoen. De angsten die hij beschrijft zijn niet per se de zijne, maar hij hoopt wel lezers te vinden die ze voelen. Dat alles gecombineerd met helder proza, waarin het vakmanschap dat door al die jaren ontstaan is duidelijk te zien is, compleet met literaire verwijzingen en citaten die echter niet opschepperig overkomen. Zijn verhalen lezen altijd erg fijn weg en de taal vormt voor de lezer geen barrière. Ik geniet er altijd wel van.
Nu zegt Boekestein zelf dat het schrijven van korte verhalen zijn voorkeur heeft. Daarom was het ook een verrassing dat dit onderhavige boek een roman bleek te zijn. Van een roman verwacht je als lezer toch een overkoepelend plot, met een spanningsopbouw en een climax. Uit conversaties op Facebook wist ik echter af te leiden dat deze roman was samengesteld uit eerder verschenen korte verhalen. Dat maakte voor mij veel duidelijk. Ten eerste het episodische karakter – in het eerste verhaal ontmoeten we de naamloze hoofdpersoon en zij beleeft verschillende avonturen achter elkaar. Ja, het eindigt met een confrontatie met de persoonlijkheden van mensen uit eerdere verhalen, maar zonder veel opbouw daar naartoe en een slot dat duidelijk ruimte openlaat voor meer verhalen. Ten tweede de voortdurende herhaling van enkele beschrijvingen, zoals het uiterlijk van André van wie in elk hoofdstuk wordt herhaald dat hij albino is, en dat hij zich kleedt als dandy. In een roman zou het een of twee keer noemen hiervan hebben volstaan, maar in korte verhalen gepubliceerd in verschillende media moet deze informatie inderdaad worden herhaald. Bij het bewerken van de korte verhalen tot een roman hadden deze beschrijvingen beter kunnen worden geredigeerd. Net zo kon ik de zwarte kleding van de hoofdpersoon en hoe ze daaronder eruitzag ook wel dromen, net als hoe ze na de gebeurtenissen steeds weken moest bijkomen. Dat soort informatie hoeft in een roman niet steeds herhaald te worden.
Nog twee kritiekpuntjes, want daar zijn recensies voor. Ik had bijvoorbeeld zelf gehoopt dat de specifieke omgeving waar het verhaal zich afspeelt, het New Orleans van de 19e eeuw, beter beschreven zou worden. We kregen een goed beeld van de mensen die er woonden en ook trouw aan de tijdsperiode (compleet met verschillende dialecten en sociale verhoudingen), maar niet van de stad. Hoe zagen de huizen eruit? Welke bomen groeiden er? Hoe druk was het er? Hoe zag het omringende land eruit. Dat bleef allemaal heel vaag en dat vond ik jammer. Verder waren er wat redactiefoutjes, zoals foutieve verwijzingen en ontbrekende woorden. Niet zoveel dat ik geen plezier meer had in het lezen, maar wel genoeg om op te vallen.
Nu lijkt het alsof ik alleen maar kritiek op dit boek te uiten heb, maar zo is het gelukkig niet. Ik heb van deze roman genoten. Het idee van de dodenleefster was duidelijk gebaseerd op de ‘Gothic literature’ uit de 19e eeuw, zoals de verhalen over dr. Frankenstein, maar met een originele twist. Uit het gegeven dat de hoofdfiguur voor één nacht de gedaante kon overnemen, compleet met de identiteit, van een overleden vrouw door met haar kleren aan te gaan slapen, weet Boekestein talloze fascinerende scenario’s te creëren. Hierbij ontziet hij de duisterdere kanten van de menselijke natuur niet. Hij weet ook prima in de ziel van zijn hoofdfiguur te duiken. Hij beschrijft haar verwarring in elke nieuwe situatie invoelend, maar ook haar twijfel over zichzelf, haar machteloosheid en afhankelijkheid van André, en het effect op haar psyche van wat ze doet. Als lezer wordt je meegesleurd en ben je benieuwd naar elke volgende wending. Dat het verhaal zich op een exotische plek afspeelt draagt ook bij aan het genot. Ik vond het leuk dat Boekestein toch enkele Nederlandse karakters wist te introduceren, maar elke laag van de bevolking en elke huidskleur komt voorbij. Misschien dat aan de realiteit van slavernij in die tijd en streek meer recht had kunnen worden gedaan, maar dit boek gaat natuurlijk over een ander onderwerp. Ik vond ook dat Boekestein op een prima manier omging met de scenes die seksueel van aard waren – we volgen immers iemand die ’s nachts de plek van andere vrouwen inneemt. Het gaat Boekestein echter duidelijk om wat daar omheen plaatsvindt en dat tilt het verhaal op. Kortom, een prachtig voorbeeld van ‘Gothic fantasy’ in het Nederlandse taalgebied en een aanrader voor iemand die duisterder thema’s fascinerend vindt zonder dat het per se horror hoeft te zijn.
—
Eerder verschenen op Hebban
