Liefde voor stervenden
[Recensie] De dood nabij is een ernstig én liefdevol boek. Ernstig, omdat de terminale situaties waarin mensen zich bevinden vaak aangrijpend zijn. Berthilde van der Zwaag was eerst verpleegkundige en werd later geestelijk verzorger in een ziekenhuis. Met veel liefdevolle aandacht voor kenmerkende details vertelt zij op ingetogen wijze haar herinneringen aan mensen in hun laatste levensfase.
Uit de verhalen spreekt een groot inlevingsvermogen en een doorleefde affiniteit met stervenden in de meest uiteenlopende persoonlijke situaties. Deze ervaringen worden vervolgens overdacht en zijn dan aanleiding voor beschouwingen over de visie op en de omgang met ziekte en dood, de toekomstverwachtingen in diverse religies. Ook geeft Berthilde van der Zwaag uitleg over euthanasie.
Wat kun je als verpleegkundige in dergelijke situaties betekenen? Allereerst is de rustgevende en vaak ook praktisch getinte aanwezigheid van belang. Mensen hebben het gevoel en merken ook daadwerkelijk dat ze er niet alleen voor staan. Daar gaat een ondersteunende kracht vanuit en dat merk je ook in de verhalen: er ontstaat een hechte band met de stervende en de mensen die er nauw bij betrokken zijn.
Berthilde van der Zwaag verwoordt de kern van haar taak als volgt: “Intense aanwezigheid bij de ander en goed luisteren zijn wezenlijke onderdelen van terminale zorg. Het is soms ‘alleen maar’ naast de patiënt zitten zonder iets te verwachten en te doen” (p. 85 – 86).
Dit wordt ook beschouwd als het wezen van pastoraat: er luisterend zijn voor de ander die zijn of haar levensverhaal mag vertellen. Het gaat om de ander, die staat centraal en mag aan het woord komen. Toch heb ik in de loop der jaren ook ervaren dat het in het pastoraat niet alleen om diepgaande, inhoudelijke verhalen en gesprekken gaat. In veel gevallen is het ook en vooral de menselijke aandacht van het er zijn en het gesprek over alledaagse dingen en gebeurtenissen. De ander kan een pastoraal bezoek ook als ‘gezellig’ ervaren. Aandacht op het juiste moment en bij bijzondere gelegenheden (een sterfdag bijvoorbeeld) doet ook goed.
Een verpleegkundige heeft natuurlijk allereerst een verzorgende taak maar dat is lang niet altijd het enige en belangrijkste. De aandacht voor de ander, het menselijk contact maakt dat er een band groeit. Dat is wat ik vaak bij ouderen beluister: ‘de mensen van de thuiszorg’ maken na verloop van tijd deel uit van hun leven en kunnen een beetje gezinslid worden. Het is niet alleen het medische maar misschien wel vooral het menselijke aspect van hun aanwezigheid dat er voor mensen toe doet.
Dit boek is een gevoelsvolle kennismaking met mensen in zeer uiteenlopende situaties die in hun laatste levensfase zijn gekomen. De meeste mensen groeien in het proces van aanvaarden waarin zij het leven loslaten, enkelen vinden duidelijk steun in hun geloof. Misschien wel het meest bijzondere verhaal is wanneer Berthilde van der Zwaag de zorg voor een pasgeboren kind krijgt toevertrouwd nadat er eerder eerder een kind in dit gezin is overleden.
Dit boek leidt lezers binnen in een wereld die zij op deze manier vaak niet zo goed kennen. We komen in deze verhalen dicht bij stervenden, verbonden met degenen die er nauw bij betrokken zijn.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
