"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De druiven der gramschap

Vrijdag, 6 september, 2019

Geschreven door: John Steinbeck
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Het verdriet van de boeren in de VS

“Route 66 is de voornaamste landverhuizersweg. De 66 – het lange, betonnen pad dwars door het land, dat op de kaart licht op en neer golvend over berg en dal getrokken is, van Mississippi naar Bakersfield – over de rode landen en de grijze landen, dat zich omhoogwendelt in de bergen, de waterscheiding van de Rocky Mountains oversteekt, afdaalt in de glanzende, vreselijke woestijn en door de woestijn weer naar de bergen gaat, en dan de rijke valleien van Californië in.”

[Recensie] We kennen allemaal de verhalen uit de jaren zestig over Route 66, de meer dan 3000 km lange weg dwars door de VS, waar hippies op motoren en in tweedehands busjes op weg waren naar Californië. De hit Get Your Kicks on Route 66 uitgevoerd door onder andere Chuck Berry en de Rolling Stones was populair. Begin jaren dertig van de vorige eeuw had Route 66 een veel minder idyllische naam. Het was destijds eerder een ‘high way to hell’ toen door de grote periode van droogte tienduizenden verarmde boeren van het midden van de VS op weg gingen naar het beloofde land, Californië. Daar was alles nog wel groen en was er voldoende werk, althans dat gerucht ging. Veel boeren verkochten alles wat ze hadden en ruilde dat voor een auto of vrachtwagen, ze vertrokken voor de wekenlange tocht, door de bergen, door de woestijn. Velen overleden door honger en dorst. De boeren die wel aankwamen merkten dat Californië niet bepaald het beloofde land was. Ze werden opgewacht door de politie, weggejaagd of in kampen opgesloten.

Economische crisis

In De druiven der gramschap staat deze reis over Route ’66 van de boeren uit het midden van de VS naar Californië centraal. In het boek gaat Steinbeck (1902 – 1968) verder met zijn onderzoek naar de afbraak van het platteland in de eerste decennia van de 20ste eeuw en herkennen we veel van de thema’s uit zijn eerdere boeken zoals Man en muis en Van een onbekende god. De grootte droogte en de grote armoede die hele volksstammen van hun land verjoegen is ook het centrale thema in De druiven der gramschap. Steinbeck is zo’n auteur waar je alle boeken van kunt lezen en waar je nooit op uitgekeken raakt. De boeken grijpen je bij de strot, de felrealistische stijl over het harde leven in de VS in tijden van de economische crisis raken niemand onberoerd. De druiven der gramschap is onmiskenbaar zijn grootste meesterwerk, een boek wat laat voelen dat er zaken moeten veranderen. Anders dan in zijn eerder boeken is dat Steinbeck in De druiven een totaalvisie op het platteland ontwikkelt. Het is niet alleen een roman in dit geval over de boerenfamilie Joad, maar het is vooral ook een aanklacht tegen het snoeiharde kapitalisme in de VS. Naast het roman gedeelte bevat het boek korte essays waarin Steinbeck op meeslepende wijze het grote plaatje schetst en de politieke, economische en sociaal-demografische achtergronden geeft. Zo laat hij zien dat vanuit een situatie waarin de boeren op een goede manier generatie na generatie konden leven van hun grond de wereld drastisch veranderde toen de kapitaalmarkten zich met de landbouw gingen bemoeien. Arbeid van de boeren werd altijd omgezet in producten die ze lokaal konden verkopen. Maar gaandeweg het begin van de twintigste eeuw wordt landbouwgrond zelf het product van handel en daar kunnen de kleine boeren niet tegenop. De rentes stijgen, de pachten stijgen, de boeren kunnen het niet bolwerken en gaan letterlijk kapot.

Hereditas Nexus

Socialisme

De familie Joad ondervindt het aan den lijve. De roman start als de tweede zoon Tom uit de gevangenis wordt ontslagen waar hij een straf uitzat wegens doodslag omdat hij zich bij een feestje verweerde tegen een dronken man die hem met een mes wilde steken. Als hij thuiskomt naar vier jaar brommen vindt hij de boerderij leeg en verlaten aan. Van een gesjeesde pastoor hoort hij dat de familie bij zijn oom zit en zich klaarmaakt voor de grote reis naar Californië. Daar is wel werk. Zoon Tom kan zich maar met moeite schikken in het besluit, maar terug kunnen de Joads niet meer. Alles wat ze niet mee willen nemen is al verkocht, inclusief de boerderij en de machines. De familie bestaat uit vader en moeder en zes kinderen, drie volwassen zoons waaronder Tom en een volwassen dochter die zwanger is en haar man, de oom en twee grootouders. De gesjeesde pastoor gaat ook mee. De moeder en zoon Tom zijn zonder meer de sterkste personen in de familie, ook al zijn de problemen nog zo groot, zij weten er altijd weer een mouw aan te passen. Tom heeft altijd als eerste werk en vindt altijd wel weer iets om te eten. De vader heeft het eigenlijk allemaal al opgegeven en doet wat zijn vrouw zegt. Tom is opstandig en ontdekt het socialisme, de moeder houdt vast aan haar geloof.

Steinbeck beschrijft elk detail van de reis, wat de Joads allemaal meenemen, hoe hun oude vrachtauto wordt bepakt, bijna elke kilometer die ze afleggen. Het verveelt nergens, de spanning is groot. Gaan ze het redden? De reis is een hel, het is kantje boort of de oude auto het zal houden, onderweg overlijdt de grootvader, die wilde hoe dan ook al niet mee. Later zal ook grootmoeder sterven. Nergens zijn de Joads welkom, bij de tankstations en andere rustplekken wordt er met argusogen naar de familie gekeken. Iedereen is bang dat deze familie op drift de boel komt beroven. En ze zijn niet alleen, overal komen ze soortgelijke families tegen, allemaal op weg naar het westen, de hele Route ’66 lang, allemaal oude versleten auto’s met boerenfamilies met dezelfde problemen.

Dansavonden

In Californië wacht hen niet het grote geluk. Het is sappelen voor de Joads, af en toe is er wat werk, maar de meeste tijd leiden ze honger. Ze reizen de staat door, telkens op zoek naar werk, telkens horen ze dat er daar en wat te werken valt, maar telkens valt het tegen. Een maand of wat is er dan wel wat geluk, dan wordt de familie toegelaten tot het Weedpatch Camp, een van door de centrale regering ingerichte kampen om de arme boeren te helpen. Er is huisvesting, schoon water, er zijn zelfs dansavonden. Je kunt er alleen blijven als je elke week een dollar betaalt, maar als dat niet lukt, moeten de Joads weer weg. Ze gaan naar het noorden, pruimenplukken en werken onbedoeld mee aan het uitbreken van een staking. De boeren worden telkens tegen elkaar uitgespeeld om voor nog minder loon dan de vorige week te werken. Er zijn altijd boeren die voor nog minder willen werken. De uitbuiting is enorm. Het lukt de boeren niet om met stakingen hogere lonen af te dwingen. Telkens als ze protesteren worden de leiders, de ‘rooien’ meteen gearresteerd, mishandeld en vaak vermoord. “Op de wegen echter bewogen de mensen als mieren en zochten naar werk, naar voedsel.” schrijft Steinbeck. “En de woede begon te gisten.” Tom komt in verzet, maar de moeder maant hem geduld te hebben.

“’Hou je kalm,’ zei ze. ‘Je moet geduld hebben. Tom – wij, het volk zullen immers nog leven wanneer al die mensen verdwenen zijn. Tom, wij zijn immers het volk dat voorleeft. Ze kunnen ons niet kapotmaken. […]
‘We delven anders voortdurend het onderspit.’
‘Dat weet ik.’ Moeder lachte even. ‘Misschien worden we daar juist wel taai door. Rijke mensen komen en gaan dood, hun kinderen zijn niets waard en ze sterven uit. Maar Tom, wij blijven komen. Maak je geen zorgen, Tom. Er komt een andere tijd.’”

En die tijd kwam er. Door President Roosevelt en diens new deal verbeterde de situatie voor de arme Amerikaanse arbeiders en boeren en werd het harde kapitalisme afgezwakt, wij noemen dat sociaaldemocratie. Een paar decennia later, in de jaren vijftig had iedereen met werk een eigen huis en auto. Het waren de mooiste jaren van de American dream. De VS was even het meest welvarende land ter wereld, voor alle inwoners welteverstaan. Inmiddels neemt er de ongelijkheid en armoede in de VS weer razendsnel toe en niet alleen daar. Opnieuw is er een omslag nodig, maar misschien moet er eerst maar een nieuwe Steinbeck opstaan.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Ten oosten van Eden

De parel

De druiven der gramschap

Aan een onbekende god