Verstoting, dood en verlating
Van Ariëlla Kornmehl (1975) verscheen vorig jaar De vlindermaand, een verwoestend schrijnende roman over een arts alleen in Zuid-Afrika, die haar hoop op vriendschap en leven ziet vervliegen. Een prachtig boek, vond ondergetekende, en daar was ik niet alleen in, getuige de recensies elders en het feit dat uitgeverijen in Frankrijk, Duitsland, Australië, Italië en Israël het willen vertalen. Maar het was niet haar eerste: dat was, in 2001, Huize Goldwasser. Dat debuut werd amper opgemerkt, en het krijgt nu een tweede kans (net als Gerbrand Bakkers Perenbomen bloeien wit, bij dezelfde uitgeverij), herschreven onder de titel De familie Goldwasser.
De proloog is er een van verwachting, het eerste hoofdstuk van verliefdheid, het tweede hoofdstuk van aanhankelijkheid. Onze vertelster, studente filosofie, wordt verliefd op Paul, een tien jaar oudere promovendus, en hij op haar.
‘Onze eerste ontmoeting, zeg niet dat je het niet meer weet: ik durfde je niet lang aan te kijken. Ik moet bekennen dat ik me alleen maar op jouw mond concentreerde, ik luisterde absoluut niet naar de woorden die je sprak.’
Met deze ‘jij’ (Kornmehl houdt de persoonlijk voornaamwoorden consequent vol) begint ze een gloedvolle, gelijkwaardige relatie. Maar dat geluk heeft een keerzijde, twee zelfs. Een ervan is haar traditioneel Joodse vader. Hij was altijd haar toevlucht, haar rots, zij was altijd de lieveling, de trots geweest van haar vader, en op basis daarvan mag ze hopen dat hij haar liefde zal verwelkomen. Maar die hoop is geenszins rationeel: als ze de confrontatie blijft vermijden en vader er zelf achterkomt, is hij duidelijk: vaders huis is gesloten voor wie samenleeft met een goj.
Ze kiest voor Paul, blijft voor hem kiezen ook als, juist als hij doodziek blijkt te zijn en langzaam wegteert, sterft. Een diepe rouw wordt slechts doorbroken door de bezoeken van haar broertje – de enige van de familie die haar en Paul is blijven zien – en de uiteindelijke uitnodiging om terug te keren in de familie. Daar gaat ze op in. Er heerst een gespannen sfeer, maar gelukkig doet haar vader zijn bekentenis.
‘“Ik vind het fijn om je weer thuis te hebben, Kleine.”
Op mijn schouders rusten handen waarmee ik ooit werd gebensjt.
In plaats van een steek, voel ik eindelijk rust in mijn maag, en dat moet aan me te zien zijn. Als ik merk dat papa nog niet is uitgesproken, wacht ik met het nemen van een hap. Hij loopt achter me langs naar zijn stoel en terwijl hij gaat zitten kijkt hij me doordringend aan.
[…]
“God heeft mijn gebeden gehoord.”’
Hoe goed kunnen woorden bedoeld zijn? Hoe slecht kunnen ze uitgesproken worden? En wie is er om je te steunen? Net als de hoofdpersoon van De vlindermaand eindigt die van De familie Goldwasser eenzaam tot op het bot, met maar één zekerheid: zichzelf. En aan het einde van dit boek, een voortzetting van de proloog, gloort zelfs hoop.
Dit is een verhaal over het verlies van geliefden, het verraad van geliefden. Het gaat over de relatie tussen ouders en kinderen, over volwassen worden, over onmacht, over liefde, over eenzaamheid, allemaal een beetje. Want al brengt Kornmehl al die thema’s overtuigend en invoelbaar, ze stipt ze zo kort en vluchtig aan dat we het ware drama eromheen moeten verzinnen. Ze had zo drie romans over deze thema’s kunnen schrijven, met tergend lange beschrijvingen, pijnlijke stiltes, hemelhoog gejuich, hoofdstukkenlange rouw. Het is een kritiekpunt dat tegelijk een half compliment is: Kornmehl weet zich te beperken.
Inmiddels heeft De vlindermaand aangetoond dat ze beide kan: uitdiepen en beperken. Daar is de eenzaamheid van het rouwende meisje – het hoofdpersonage van De familie bleef onder alle omstandigheden een meisje – die van een volwassen, gefrustreerde vrouw geworden. En het verraad komt daar niet meer van anderen, maar van het eigen inzicht in de omstandigheden. Zo komt het niet altijd goed met Kornmehls personages, maar des te meer met haar boeken. Het is een makkelijke voorspelling, maar ik doe hem graag: met De familie Goldwasser begint een veelbelovend oeuvre.
