"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De familie Wachtman

Dinsdag, 5 oktober, 2021

Geschreven door: Christiaan Alberdingk Thijm
Artikel door: Guido Goedgezelschap

Recht op informatie, … of schending van de privacy?

[Recensie] Christiaan Alberdingk Thijm (°Laren, 1971) is een Nederlandse advocaat, gespecialiseerd in auteursrecht, het recht op privacy, informatierecht en e-commerce met een bijzondere belangstelling voor de interactie tussen recht en nieuwe technologieën. Hij won het proces van KaZaA tegen muziekorganisatie Buma/Stemra en daardoor werd KaZaA het eerste legale bestandsuitwisselingsprogramma ter wereld. Hij is ook adviseur voor KPN, Netflix en e-Bay. Daarnaast is hij ook romanschrijver. In 2011 debuteerde hij met het succesvolle De familie Wachtman.

Het gaat niet zo goed met het hoofdpersonage, Philip Wachtman. Twintig jaar is hij docent familierecht aan de universiteit waar hij zich vooral toelegt op de bescherming van de privacy van spermadonoren. Meer dan het nodige doen dan dat wat van hem verwacht wordt is een attitude die niet aan hem besteed is, met andere woorden: hij loopt de kantjes er af. Hij is een soort van ‘einzelgänger’ die het moeilijk heeft om sociale contacten te leggen en te onderhouden. Twintig jaar lang heeft hij zijn promotieonderzoek niet weten af te ronden en publiceren doet hij zelden of nooit. Daardoor dreigt hij zijn promotie tot hoogleraar mis te lopen. De mogelijke oorzaak van zijn ingesteldheid is te vinden in het verlies van zijn moeder op jonge leeftijd en de verzuurde band met zijn vader. Het enige wat hem voldoening geeft en wat tevens een groot geheim is voor de buitenwereld: hij is spermadonor aan de vruchtbaarheidskliniek Willendorf: wat begonnen is als praktijkonderzoek is uitgegroeid tot een levenswerk, een therapie. Deze medaille heeft echter ook een keerzijde: door zijn veelvuldige donaties is hij waarschijnlijk de biologische vader van naar schatting meer dan 400 kinderen. Het arrest Rasmussen, uitgevaardigd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over de anonimiteit van spermadonoren slaat hard bij hem in: kan hij zijn geheim voor de buitenwereld bewaren en kan hij in de anonimiteit blijven. Wanneer de opdringerige en doorzettende studente, Vera, in zijn leven verschijnt komt heel zijn situatie op losse schroeven te staan.

Freya is een succesvolle stemactrice. Haar personage, het kinderidool ‘Felicty’, is een ongekend succes en overal waar zij verschijnt is een volkstoeloop onvermijdelijk. Freya is de vriendin van Philip en ze heeft uitgesproken maar onvervulde kinderwens. Op haar 39e tikt de biologische klok meedogenloos verder. Tot haar grote frustratie weigert Philip zijn medewerking wanneer zij medische hulp wil inschakelen om haar ultieme wens in vervulling te zien gaan.

Het hoofdthema is duidelijk: moet de anonimiteit van een spermadonor te allen tijde beschermd worden of heeft de nakomeling het recht om zijn/haar biologische vader te kennen? ‘Pater semper incertus est’ is een Romeins rechtsbeginsel, door de auteur als motto gebruikt. Dit beginsel impliceert onmiddellijk ’Mater certa est’. Met andere woorden: wie de moeder is staat vast en weten we zeker. Het vaderschap echter is onzeker en aanvechtbaar. Iedereen heeft recht op anonimiteit en privacy, maar iedereen heeft ook het recht om zijn afkomst te achterhalen: het is een moeilijke materie.

Boekenkrant

De auteur heeft zijn personages zorgvuldig gekarakteriseerd, maar vooral herkenbaar gemaakt wat de geloofwaardigheid van het verhaal zeker ten goede komt. Philip is de conservatief die een deel geworden is van het meubilair van de universiteitscampus. Buiten de muren van het gebouw komt hij wat wereldvreemd over. Hij wil hoogleraar worden, maar heeft hij daarvoor wel voldoende ambitie, talent en inzet getoond in zijn periode als docent? Is hij niet te veel blijven hangen in zijn onderzoek waardoor hij vergroeid is met ouderwetse standpunten? Is zijn levenswerk, zijn geheim niet te veel de oorzaak van een té eenzijdige benadering van het thema? Sociale contacten vermijdt hij zo veel mogelijk omdat hij zich in het gezelschap van anderen eerder onzeker en onbeholpen voelt. Binnen zijn relatie gedraagt hij zich vaak vreemd omdat hij zijn donaties vaak op de eerste plaats zet: een vreemde hobby die hij therapeutisch gebruikt als een vlucht uit de werkelijkheid, weg van de problemen die zowel op de werkvloer als in het privéleven binnen een relatie kunnen ontstaan.

Freya is een succesvolle actrice die wegens problemen een carrièreswitch heeft gemaakt. Haar succes als stemactrice is immens. Haar carrière-succes staat in groot contrast met haar leven als partner van Philip. Gezinsuitbreiding is haar allergrootste wens maar het gebrek aan medewerking vanwege haar vriend haar grootste frustratie. Haar hart bloedt wanneer zij geconfronteerd wordt met de uitbundige kinderen, de fans van ‘Felicity’, haar alter ego.

Vera, een studente van Philip, is een storende zandkorrel in het raderwerk van Philip. Haar opdringerigheid, haar doorzettingsvermogen en haar vaak onverwachte aanwezigheid zorgen voor een ongekende onzekerheid bij Philip. Zij confronteert hem met zijn leven en vooral met zijn geheim. Wat als Vera de anonimiteit van spermadonor Philip doorbreekt? Vera zorgt wel voor een prikkel, een boost in het verhaal. Zonder haar zouden we ongetwijfeld afstevenen op een verhaal met weinig afwisseling. Dit personage is een goede keuze van de auteur: de confrontatie tussen jong, doorzettend en ambitieus versus een man waarvan het leven een betreurenswaardig vlak verloop kent.

Dumortier, een Vlaming, is het aanspreekpunt van Philip in de vruchtbaarheidskliniek Willendorf: hij deelt het geheim van Wachtman. Voor Philip een belangrijke figuur omdat die vooralsnog zijn anonimiteit moet garanderen. Toch oogt dit personage minder realistisch: de auteur legt té veel de nadruk op het gebruik van het Vlaams waardoor soms toch wel rare zinsconstructies ontstaan wat voor mij als Vlaming erg opvalt.

De verhaallijn is duidelijk: een conservatieve docent die de onbereikbare ambitie heeft om hoogleraar te worden en het doneren van sperma ziet als zijn levenswerk. De confrontatie met een evoluerende maatschappij en een gerechtelijk arrest brengen heel zijn bestaan in een labiel evenwicht. Sporadisch afgewisseld met het perspectief van Freya wordt het verhaal opgebouwd vanuit het gezichtspunt van Philip, een iets te eenzijdige benadering van het probleem en te weinig échte confrontaties met een vrouw die het moederschap aan zich voorbij ziet gaan.

Een opvallend detail: de auteur heeft zijn verhaal opgedeeld in verschillende delen die allemaal de naam dragen van de fases die doorlopen worden van de bevruchting tot en met de geboorte: waarschijnlijk een zeer bewuste keuze gezien het onderwerp, het thema van het boek, maar voor mij geslaagd.

Alberdingk Thijm heeft een vlotte pen, een zeer aangename schrijfstijl en hij heeft onmiskenbaar het talent om een realistisch verhaal, rond een zeer moeilijk thema, neer te zetten. Beroepshalve is zijn ervaring in deze materie een groot pluspunt en dat versterkt de geloofwaardigheid van het boek. Toch is het opletten met overbodige herhalingen die de indruk kunnen geven van langdradigheid en saaiheid in de hand kunnen werken.

De auteur is er in geslaagd om het begrip ‘privacy’ centraal te stellen, niet alleen betreffende het behandelde item maar ook in het algemeen. De maatschappij en alles wat er mee te maken heeft loopt heden ten dage vaak over een slappe koord voor wat betreft onze privacy die we zo hard koesteren. Is onze privacy écht in gevaar of is die door de razendsnelle ontwikkeling van de elektronica, internet en sociale media reeds tot het verleden gaan behoren? Stellen we onszelf te weinig de vraag of wij onze privacy niet zomaar te grabbel gooien en wat kunnen we er tegen doen. Het is alleszins een zeer actueel thema waar de schrijver zijn lezers mee confronteert zonder daarin zelf een uitgesproken standpunt in te nemen. En een onverwachte en verrassende apotheose: dat is waar elke lezer op wacht tijdens het lezen van een roman. Wat dat betreft is Christiaan Alberdingk Thijm zeker geslaagd.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles