De visualisatie van het kwaad
[Recensie] Auschwitz. Het grote vernietigingskamp van de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een duistere en sinistere plek waar al veel boeken over zijn geschreven en waarvan ik er veel van heb gelezen. Maar nog nooit heb ik stilgestaan bij de vraag wie de indrukwekkende foto’s van gevangenen heeft gemaakt. Foto’s die die uiteenlopende emoties van wanhoop, angst, moed en trots hebben vastgelegd. Maar wie was de man achter de foto’s? Lucca Crippa en Maurizio Onnis hebben het boek over deze man geschreven: Wilhelm Brasse, de fotograaf van Auschwitz.
Brasse werd in 1917 geboren in Polen. Zijn moeder was een Poolse en zijn vader was Oostenrijks. De nazi’s beschouwden hem op basis van dit laatste als één van hen. Brasse weigert echter zich te conformeren aan de ideologieën en acties van de Duisters en wanneer hij probeert te vluchten om zich bij de Poolse troepen in Frankrijk aan te sluiten wordt hij opgepakt en gedeporteerd naar Auschwitz.
Het kamp is dan nog redelijk nieuw, maar desalniettemin wordt Brasse blootgesteld aan keiharde dwangarbeid. Wanneer hij op een oproep van de Duitsers reageert, weet hij het baantje van fotograaf te bemachtigen. Het blijkt een schot in de roos want het blijkt een goed baantje in het kamp te zijn. Brasse wordt vrijgesteld van dwangarbeid en dient in opdracht van de Duitsers nieuwe gevangenen te fotograferen. Op deze manier weet hij zich staande te houden in de zware jaren die voor hem liggen.
Van het fotograferen van nieuwe gevangenen tot het fotograferen van de patiënten van Mengele en nazi kopstukken, Brasse heeft het allemaal meegemaakt. Ondanks dat hij al die jaren in het concentratiekamp weet te overleven, pakt Brasse na de oorlog nooit meer de camera op.
Het boek beschrijft de barre jaren die Brasse in het concentratiekamp heeft doorgebracht. Barre jaren die in het boek op geen enkel moment door de schrijvers geromantiseerd zijn. Het is zoals het is en niet meer.
Misschien raakt het boek mij zo doordat ik het kamp vroeger heb mogen bezoeken. Het maakt het verhaal meer tastbaar omdat je zo dichtbij bent geweest en de nare sfeer hebt mogen voelen. Het sinistere, het stille en het angstaanjagende grote oppervlak met het doodlopende spoor te midden van al die barakken. Iedereen die wel eens iets over dit vernietigingskamp heeft gelezen of gehoord kent de meest bekende foto’s wel. Ik zelf heb ze vaker gezien maar gek genoeg heb ik mij nooit afgevraagd wie al die foto’s gemaakt heeft.
Luca Crippa en Maurizio Onnis hebben Wilhelm Brasse een gezicht gegeven. Het gezicht van een vriendelijke man die ondanks alle narigheid die hij heeft moeten zien zich staande heeft weten te houden. Maar niet alleen hebben ze Brasse een gezicht gegeven, ook de Duitsers hebben ze iets menselijks meegegeven.
Het boek leest vlot, maar zuigt je op geen enkel moment in het verhaal. Dit is ook niet de intentie geweest van de schrijvers en eigenlijk vind ik dat erg mooi gedaan. Het verhaal van is van Wilhelm Brasse en hij wil je zijn verhaal op objectieve wijze vertellen, niet laten beleven.
—
Eerder verschenen op Boekenz
