"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De fundamenten

Zondag, 30 januari, 2022

Geschreven door: Ramsey Nasr
Artikel door: Jessie Eickhoff

Op weg naar een keerpunt

[Recensie] In zijn boek De fundamenten bundelt dichter en schrijver Ramsey Nasr drie essays waarin hij reflecteert op de mensheid aan de hand van de pandemie. Hij betoogt dat we onze levens radicaal moeten omgooien.

Nasr geeft in de eerste twee essays een scherpe analyse van de coronacrisis in Nederland. Hij beschrijft de verbondenheid tussen mensen, maar ook de omslag naar onrust. In zijn laatste essay betoogt hij dat de gebeurtenissen van afgelopen jaar tot een keerpunt leiden, een plek waarop je kunt moet beslissen om te draaien of om verder te gaan. “We moeten handelen, in het volle besef dat elk keerpunt zowel een moment is als een plek: een goed moment om stil te staan, een rampzalige plek om af te wachten.” Nasr laat in De fundamenten niet alleen zien dat hij een uitmuntende poëtische schrijver is: door middel van dit persoonlijke verslag bewijst hij zich ook als filosoof.

Obsessie
Met felle kritiek tegen op ons economische en politieke systeem drukt Nasr de lezer met de neus op de feiten. Onze obsessie met groei en rendement leidt tot vernietiging van mens en milieu. “Uitbuiting, onderbetaling, dierenmishandeling, vervuiling, ontbossing, plundering en vernietiging van de aarde vormen de motor van het vrijemarktprincipe.” Terwijl onze regering de multinationals een steuntje in de rug geeft, mogen wij in de weer gaan met plastic flesjes en oud papier. Een beroep op eigen verantwoordelijkheid lijkt de slogan van iedere crisis te zijn. We moeten ons handelen veranderen en ons idee van geluk herzien, betoogt Nasr. “We moeten een revolutie beginnen die deels een terugkeer, deels een nieuwe stap in het onbekende behelst.” Hij laat ons inzien dat wij geen uitzonderingspositie kunnen opeisen in ons ecosysteem. “We hebben onszelf in ontzagwekkend tempo doen geloven dat we exceptioneel zijn, dat we volkomen los zouden kunnen staan van de natuur, van de wereld waarin we staan.” In plaats daarvan moeten wij ons realiseren dat we onderdeel zijn van een groter geheel. Covid-19 heeft ons dit voor het eerst collectief laten voelen. Nasr roept op tot een opstand van het geweten.

Kwaliteit van leven
Ook gaat Nasr de mogelijke oplossingen niet uit de weg. Hij oppert het idee van capabiliteiten dat oorspronkelijk werd bedacht door econoom en filosoof Amartya Sen. Volgens Sen is economie geen doel op zich, maar een middel naar welbevinden. Toch leidt ons streven naar een hoger bnp niet tot een groter geluk. In tegenstelling, het schaadt de wereld. In plaats van naar economische parameters als productie-, groei- en winstcijfers te kijken, moeten we de kwaliteit van leven als uitgangspunt nemen. Denk aan de mate waarin iemand gezond is, zich veilig voelt of deel uitmaakt van een gemeenschap. Hierin schuilt, zoals Nasr zelf stelt, een radicale omkering. Het ideaalbeeld van Nasr, waarin belangen van de burger en het milieu zwaarder wegen dan de band met het bedrijfsleven, lijkt tijdens het lezen van het boek niet ver van ons vandaan. Nasr verwijst naar verschillende onderzoeken waaruit blijkt dat de middenmoot wilde afremmen, in plaats van uitbreiden. Des te verrassender was de verkiezingsuitslag. Er werd volop gestemd op partijen die juist door willen met groeien. Daarmee lijkt deze oproep tot onmiddellijke opstand, in ieder geval in Nederland, een verloren zaak. Ons geweten zit nog steeds niet op één lijn met ons handelen. Wie het boek van Nasr leest, krijgt een boodschap die niet per se nieuw is, maar wel overtuigend wordt gebracht. Het bevat vele verwijzingen naar kunstenaars, filosofen en economen, maar ook eigen reflecties. Vanuit zijn persoonlijke perspectief doet hij een radicale oproep voor een urgente situatie: de herziening van geluk, ons handelen en het systeem. Dat Nederland nog niet klaar is voor zo’n revolutie, betekent daarentegen niet dat er geen verandering gaande is. Op formidabele wijze laat Nasr het lichtje in je hoofd branden.

Nederlandse Natuurkundige Vereniging

Eerder verschenen in ifilosofie