[Recensie] “Dè Nederlander bestaat niet,” zei Koningin Maxima een aantal jaar geleden. Ze kreeg nogal wat commentaar, maar ik was het helemaal met haar eens. Niet alleen omdat ieder van ons uniek is. In de loop der eeuwen hebben heel wat vreemdelingen zich, al dan niet noodgedwongen, in ons land gevestigd en er gezinnen gesticht. Het tv-programma Verborgen verleden geeft een interessant kijkje in onze voorgeschiedenis als volk. Dat we er met zijn allen toch een ‘gaaf land’ van gemaakt hebben, misschien is dat wel typisch Nederlands. Laten we in elk geval ons best doen dat zo te houden.
Khalid Mourigh is de kleinzoon van een Marokkaanse gastarbeider. En om aan te sluiten op wat hiervoor staat: dé gastarbeider bestaat ook niet. Dat maakt de schrijver duidelijk door ons de geschiedenis van zijn grootvader Ali te vertellen. Voor zijn boek heeft hij gebruik gemaakt van de verhalen van zijn (inmiddels overleden) grootvader en andere familieleden. Maar daarnaast heeft hij ook het nodige archiefwerk verricht en heeft zich verdiept in de Marokkaanse geschiedenis. Dat heeft geleid tot een boeiend en leerzaam geheel.
De overgeleverde verhalen en de feiten wisselen elkaar af. Geregeld schetst hij de historische achtergronden die de basis vormden voor de beslissingen die zijn grootvader uiteindelijk nam. Zelfs de tijd van voor de geboorte van grootvader Ali komt ter sprake.
Wat is een gastarbeider eigenlijk?
De term Gastarbeider komt voort uit het idee dat de arbeiders die geworven werden in Marokko, Turkije, Italië, Griekenland en Spanje hier niet zouden blijven. Vandaar dat de werkgevers het liefst mannen ronselden die goed gezond waren, maar niet geletterd. Schaapsherders uit het Rifgebergte, werd er smalend gezegd. Ze mochten in Duitsland, België en Nederland smerig en gevaarlijk werk doen, waar Nederlanders hun neus voor ophaalden. Maar het was niet de bedoeling dat ze, omdat ze te slim waren of de taal van het gastland konden leren, teveel voor zichzelf op zouden komen. Echt gast zullen ze zich niet gevoeld hebben. Doorgaans vang je gasten anders op: je huisvest ze niet in overvolle pensions en zorgt goed voor ze. De arbeidsomstandigheden lieten veel te wensen over, ongevallen waren het gevolg en daarmee beëindiging van het contract. Koppelbazen verdienden zelf het meest aan de gastarbeiders. En wie opkwam voor dit schrijnend onrecht, kon vertrekken naar zijn thuisland.
En grootvader Ali?
Lang was dit bovenstaande het beeld van de gastarbeiders uit de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. Maar uit de geschiedenis van Ali blijkt dat er hier al arbeiders waren uit o.a. Marokko vóórdat ze ter plekke geronseld werden. Ali was wat wij nu een gelukszoeker zouden noemen. In armoede opgegroeid zocht hij steeds plekken op om geld te verdienen voor zichzelf, zijn familie en later zijn gezin. In zijn verhalen komt de geschiedenis van de bewoners van het Rifgebergte tot leven. De koloniale overheersing van Spanje en Frankrijk en de beide wereldoorlogen spelen daarin een belangrijke rol. Als er verhalen gaan dat er in Duitsland, België en Nederland wel een goede boterham te verdienen is, neemt Ali de gok. Net als familieleden en vrienden. Uiteindelijk komt hij in Nederland terecht, maakt hetzelfde onrecht mee als de latere gastarbeiders, maar kan niet terug gestuurd worden, omdat hij niet op contract gekomen is. Vele werkgevers verslijt hij. Hij weet te overleven in gevaarlijke baantjes en accepteert geen onrecht (veel minder loon voor hetzelfde werk). Bij zijn laatste werkgever heeft hij geluk: die zorgt voor een normale woning en dan kan hij zijn gezin over laten komen.
Khalid Mourigh geeft grif toe dat zijn grootvader de verhalen die hij vertelde, misschien hier en daar wat aangedikt heeft. Toch geven ze wel een reëel beeld van zijn leven. En in dit boek geven ze samen met de nodige historische feiten en achtergronden, een interessant en kleurrijk beeld van het Marokko voor de tijd van de gastarbeiders en het Nederland in de periode dat ze hier een leven probeerden op te bouwen.
Uitbuiting
Er bestaat geen ander woord voor wat Ali en vele anderen meemaakten in de jaren 70 en 80 in Nederland: uitbuiting. De auteur is om dat duidelijk te maken voor veel bedrijven die zich daaraan schuldig maakten in de archieven gedoken. Het is schokkend om te lezen. Dat dat kon in Nederland. Maar dan realiseer ik me, dat we ze nu Arbeidsmigranten noemen, maar dat de omstandigheden waaronder Polen en Roemenen nu moeten werken en wonen, vaak niet anders zijn. Met schrijnende voorbeelden van een nieuwe generatie koppelbazen.
En zo is De gast uit het Rifgebergte. Het leven van een Marokkaanse arbeider niet alleen een eerbetoon aan grootvader Ali, maar tevens een verhaal dat ons wakker zou moeten schudden: de geschiedenis herhaalt zich.
—
Eerder verschenen op Mijn Boekenkast
