De Verlichting en het verval van de confessionele samenleving
[Signalering] Rienk Vermij heeft een nuchtere geschiedenis van de Verlichting geschreven. Bij een onderwerp dat vooral het speelveld is van gepassioneerde historici met hedendaagse agenda’s mag dit een prestatie heten. Ook knap is dat Vermij analytisch schrijft zonder dat zijn boek aan leesbaarheid inboet.
De geest uit de fles heeft een heldere these: tijdens de Verlichting raakte de confessionele samenleving in verval. Dit kwam grotendeels omdat de Europese staten, die de kerk tot dan toe nodig hadden gehad om hun onderdanen in het gareel te houden, steeds meer op eigen benen gingen staan. Terwijl de kerk als instituut minder invloed kreeg, kwam de religieuze dogmatiek in toenemende mate onder vuur te liggen van philosophes die een seculiere cultuur uitdroegen. Met het volk hadden de meeste van deze verlichtingsdenkers volgens Vermij niet veel op; vaker verbonden zij zich met verlichte heersers, die net als zij macht wilden weghalen bij de kerk, maar niet om deze weer weg geven. Deze op zichzelf niet onjuiste lezing van de Verlichting blijkt wel ontoereikend om ook de Franse Revolutie te kunnen verklaren: met deze ‘opwinding van een onwetende massa opgehitst door volksmenners’ weet Vermij zich minder goed raad.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
