Een knappe, maar te cerebrale roman
Net als in zijn vorige roman ontrukt de Colombiaan Vásquez een smoezelige historie aan de vergetelheid. Toch blijft dit werk achter bij Vásquez’ debuut.
[Recensie] José Avellanos is een belangrijke bijfiguur in de roman Nostromo van de Pools-Britse schrijver Joseph Conrad. Hij is daarin een vooraanstaand jurist en staatsman, die in het fictieve Midden-Amerikaanse land Costaguana betrokken raakt bij een afscheidingsopstand. Het geheime motief achter die rebellie is een zilvermijn, waarop een buitenlandse mogendheid haar oog heeft laten vallen. Afscheiding moet het haar gemakkelijker maken de rijkdommen van de mijn ten eigen bate te exploiteren.
José Avellanos keert als José Altamirano en in een iets andere gestalte terug in de roman De geheime geschiedenis van Costaguana van de jonge Colombiaanse schrijver Juan Gabriel Vásquez. Costaguana is Colombia geworden en de zilvermijn was in werkelijkheid het Panamakanaal, zo vertelt Avellanos in dit boek, geschreven als een pleitrede voor een onduidelijke ‘jury’ en voor zijn eigen dochter Eloísa, die soms letterlijk worden aangesproken. Altamirano wil daarmee niet alleen zijn eigen leven rechtvaardigen, maar ook de schrijver aanklagen die zijn levensverhaal ‘gestolen’ zou hebben om er een eigen roman uit te fabriceren: Joseph Conrad.
Dat stelt Vásquez in staat een vergeten episode uit de geschiedenis van zijn land opnieuw te belichten. In zijn meesterlijke debuutroman De informanten (twaalf jaar geleden in het Nederlands verschenen) had hij dat ook al gedaan. In De geheime geschiedenis van Costaguana gaat Vásquez terug naar het einde van de negentiende eeuw. Franse investeerders willen na het succes van het Suezkanaal eenzelfde project op touw zetten op de Midden-Amerikaanse landengte. De Colombiaanse overheid, dan nog heer en meester over wat later Panama zal worden, werkt graag mee. Maar de exploitatiemaatschappij gaat failliet en de Fransen vertrekken. Altamirano’s vader, fanatiek bewonderaar van de Franse Verlichting en overtuigd propagandist van het Kanaal, sterft als een maatschappelijke outcast.
Waar de Fransen afhaken, pakken de Amerikanen de draad op. Met kapitaal uit de VS wordt het Kanaal alsnog aangelegd, maar niet meer op Colombiaans grondgebied. Met geheime Amerikaanse steun scheidt Panama zich af tot wat in feite een vazalstaat van de VS zal worden. Altamirano vertrekt naar Engeland, waar hij Joseph Conrad de hele geschiedenis uit de doeken doet. Groot is zijn teleurstelling wanneer in diens boek Nostromo elke verwijzing naar de concrete gebeurtenissen verdwenen is en zijn eigen levensverhaal volledig is gefictionaliseerd. Na Conrads dood schrijft hij een requisitoir over dit bedrog van de schrijver. Dat wordt De geheime geschiedenis van Costaguana.
Een tour de force is deze tweede roman van Vásquez zeker geworden. Als roman geschreven in de marge van een andere roman vertoont het boek heel wat postmoderne trekken, zonder te vervallen in onleesbaarheid.
Toch blijft De geheime geschiedenis van Costaguana achter bij Vásquez’ debuut. De geheime geschiedenis van Costaguana is een razend knappe maar ook iets te cerebrale roman, waaraan literatuurtheoretici hun hart kunnen ophalen, maar die op een aantal punten nog te zeer in de steigers is blijven staan. Eén ding heeft Vásquez er wel mee bereikt: de smoezelige geschiedenis van zijn land, en de Amerikaanse bemoeienis daarmee, is er mee aan de vergetelheid ontrukt.
—
Eerder verschenen in NRC
