Leven in Tsjernobyl
[Recensie] In 1986 ontplofte er een kerncentrale in Tsjernobyl, Oekraïne, vlakbij de grens met Wit-Rusland. De communistische overheid zorgde ervoor dat er geen paniek uitbrak in Wit-Rusland. Pas na een paar dagen werden jodiumpillen uitgedeeld en na een aantal weken werden er nog dorpen in de buurt van de kerncentrale geëvacueerd. In Nederland mochten we geen verse spinazie eten en de koeien mochten een tijd niet naar buiten. Maar in Wit-Rusland zijn de gevolgen van de kernramp bijna dertig jaar later pas echt te overzien, voor wie goed kijkt. Dat heeft Franka Hummels gedaan.
Franka kwam voor het eerst in Wit-Rusland vanwege een uitwisseling van de Landelijke Studentenvakbond. Ze raakte in de ban van dit jonge land en maakte er vrienden. Net als haar grote heldin Svetlana Aleksijevitsj besloot ze om een boek te schrijven over Tsjernobyl, gebaseerd op interviews. Het verschil is dat Franka zich richt op haar leeftijdsgenoten: de generatie geboren in de jaren tachtig, vlak voor of na de ramp. Radio-actieve straling heeft invloed op de genen. Dit heeft het meeste effect bij mensen die een embryo waren ten tijde van de hoogste straling, omdat hun geslachtscellen toen werden gemaakt. Nu deze groep zelf de leeftijd heeft om kinderen te krijgen, wordt duidelijk wat de straling heeft aangericht.
Als Franka jongeren vraagt naar Tsjernobyl, zeggen ze eerst “Daar praten we liever niet over.” Na wat aandringen blijken ze wel een verhaal te hebben, maar ze vinden zichzelf niet zo bijzonder: iedereen heeft toch een vergrote schildklier en er zijn zoveel jonge vrouwen die moeite hebben met kinderen krijgen. Veel jongeren zijn als kind naar zomerkampen in het buitenland geweest, elk jaar een paar maanden, omdat dat een gezondere omgeving is. Maar er wonen nog heel veel mensen in radio-actief besmet gebied. Franka bezoekt deze plekken en spreekt met mensen. Aan het einde van het boek gaat ze naar Tsjernobyl zelf en het nabijgelegen Pripjat, dat een spookstad is geworden.
Wit-Rusland is interessant vanwege deze kernramp, maar vooral ook omdat het zo’n totaal ander land is dan het onze. In de jaren tachtig hoorde het nog bij de communistische Sovjet-Unie. Die bestaat niet meer, maar Wit-Rusland is nog steeds een dictatuur. Er is dus geen vrije pers en de overheid regelt alles. Het wordt zelfs als verdacht gezien als je zelf initiatief neemt, want is wat de overheid biedt dan niet goed genoeg? Er zijn wel dappere mensen die proberen om dit te veranderen, maar zij hebben het zwaar. Franka beschrijft alles zonder oordeel, al stelt ze wel kritische vragen. Ik vind het erg interessant en leerzaam om op deze manier met haar mee te reizen.
Wit-Rusland is zo anders dan Nederland, daarom is het handig om De generatorgeneratie eerst te lezen, zodat je iets weet van hoe het land in elkaar steekt. Daarna ben je klaar voor Wij houden van Tsjernobyl van Nobelprijswinnares Svetlana Aleksijevitsj. Drie jaar geleden vond ik De generatorgeneratie zo’n goed boek en daarom heb ik het nu nogmaals gelezen, om erover te kunnen bloggen. Het lijkt misschien ver weg, maar Wit-Rusland ligt tegen Europa aan. En ook in ons land staat nog één werkende kerncentrale en wonen mensen die voor ‘atoomstroom’ zijn. Kortom, dit boek is een mustread!
—
Eerder verschenen op Lalagè leest
