Niet slecht, maar zeker niet zijn beste
[Recensie] Het is een dilemma. David Grossman heeft heel wat mooie boeken geschreven die in meer dan dertig talen zijn uitgebracht en hij is overladen met prijzen. Maar ook hij heeft ooit een eerste roman geschreven, welke in 1983 is verschenen. Dat is De glimlach van het lam dat nu opnieuw in vertaling is uitgebracht. Aan hem werd op 29 november 2022 de Erasmusprijs uitgereikt, een erkenning voor zijn gehele oeuvre. Moet je dit relatief zwakke debuut nu op zichzelf beoordelen of dat plaatsen in de context van zijn latere, betere boeken?
Je ziet al wat van de latere Grossman terug
In De glimlach van het lam zie je al wel wat aspecten terug van de schrijver die later zo veel successen vierde. Complexe verhaallijnen, aandacht voor de menselijke kant van het nauwelijks oplosbare Joods-Palestijnse conflict en de verbondenheid van mensen aan beide kanten van de scheidslijn. Ook qua stijl zie je al wat van de latere Grossman terug.
Het gaat hier om vier personen die om beurten aan het woord komen. Sjosj is de enige vrouw. Zij is verzorgster van kinderen met een “rugzakje”. Zij is de vriendin van Uri, een militair die twijfelt aan zijn rol en het liefste een wereld zou zien waarin beide volken wel met elkaar kunnen samenleven. Dan is er Katzman, ook een militair, maar een die wel “gewoon” doet wat zijn meerderen hem opdragen. Hij en Uri kunnen goed met elkaar overweg, maar Katzman kent Sjosj ook goed. Hilmi is Palestijn, in zijn leven heeft hij kinderen opgevangen van ongetrouwde moeders. Hij is inmiddels vrijwel blind en leeft in zijn eigen wereld, die vol is van verhalen. Uri en hij zijn min of meer bevriend met elkaar.
De onderlinge verhoudingen zijn complex, maar het wordt nog ingewikkelder wanneer de zoon van Hilmi door een Israëlisch commando wordt gedood. Bovendien hebben zij allemaal hun geheimen, daden die zij liever niet met anderen delen.
Ruimte voor verbetering
Grossman heeft ervoor gekozen om de lezer zich telkens in het hoofd van een van de vier te laten verplaatsen; er is geen externe verteller. Dat heeft als voordeel dat je de onderlinge relaties, inclusief de nodige complicaties, vanuit verschillende invalshoeken beleeft. Deze verteltechniek kan goed uitpakken, maar hier zit het een goedlopend verhaal in de weg.
Het tempo in De glimlach van het lam ligt laag en het valt niet altijd mee om de aandacht erbij te houden. Dit komt ook doordat de verschillende personen nauwelijks van elkaar zijn te onderscheiden. Ze hebben allemaal een verteltoon en -stijl die erg op elkaar lijken. Het is soms lastig om te achterhalen wie aan het woord is.
Daarbij gaat het verhaal, vooral in de eerste helft, alle kanten op. Pas op de helft komt er wat meer lijn in en dan wordt de samenhang tussen de vier langzaam maar zeker duidelijker.
De vergelijking met zijn latere werk is niet helemaal eerlijk. Daarvoor ontbeert het de nodige vertelkracht en souplesse. Als je het als debuut bekijkt dan zou je geneigd zijn om te denken dat hij veel potentie heeft, maar dat er genoeg ruimte is voor ontwikkeling. Gelukkig is hem die tijd vergund geweest, waardoor hij is kunnen uitgroeien tot de grote schrijver van jaren later.
—
Eerder verschenen op jkleest
