Filosofen houden ons een spiegel voor
[Recensie] “Trots bestaat wellicht uit het genot dat we halen uit ambitieus nadenken over onze bescheiden eindigheid (blz.118(
Een kleine waarschuwing is op z’n plaats: vele namen passeren de revue, niet iedereen weet misschien meteen wie of wat er bedoeld wordt, het kan verwarrend zijn en het leesplezier van dit boek beïnvloeden. Het is wellicht niet nodig om alles op te zoeken, zonder dat is het ook een leerrijke ervaring.
Jean Paul Sartre
Het hoofdstuk Boeken der bevrijding gaat vooraf aan de deugden. Hierin wordt een beeld geschetst van de jonge auteur. Aan de hand van het vlekkerige, grenen boekenkastje loopt hij de rijtjes boeken langs die een rol speelden in zijn jeugd. Deze herinneringen brengen hem bij het gelukzalige moment wanneer hij beseft dat door het lezen van een boek hij zelf bepaalt wat hij doet met de inhoud. De vrijheid van zelfstandig denken bevrijdt hem van het alledaagse schoolbestaan; hij en de auteur delen samen een geheim, kortom: de verbeelding werkt.
Een lezer heeft de macht om letters, woorden, tekens te negeren. Hij maakt de keuze negeren of onderzoeken; mijden of verrijken. Jean Paul Sartre stelt dat een afgeleverde tekst altijd maar half af is, zonder lezer stopt het verhaal, zonder de lezer is een tekst niets dan een stroom gewaarwordingen: donkere en lichte vormen. Simone de Beauvoir voegt er de toverkunst nog aan toe: deze verandert gedrukte tekens in een verhaal, inderdaad, dit is pure magie!
De deugden
Zoals vaak, wordt ook hier Jorge Luis Borges geciteerd. Deze Argentijnse auteur beweert dat alles wat er geschreven wordt al bestaat, je neemt elke keer een andere combinatie van bestaande tekens. Borges was, behalve auteur, een hartstochtelijk lezer, denker en bezat minstens één van de aristotelische deugden: weetgierigheid. Hij deed niets liever dan zich bezighouden met puzzels, raadsels, gekkigheid en gebruikte zijn verstand om van “tekstuele steen naar tekstuele steen te springen in een steeds breder wordende rivier”.
Weetgierigheid is iets anders dan het nieuwsgierig zijn naar nieuwtjes, dit laatste is “een manier om een onbehaaglijke onzekerheid af te wenden” (David Hume, Schots filosoof, in Traktaat over de menselijke natuur). Tegenover Borges zet Young de Duitse filosoof Martin Heidegger, ook hij was weetgierig, alleen nam hij volgens Young een loopje met de waarheid, hij zag alleen wat hem uitkwam: “In de oneindige bibliotheek leende Martin Heidegger steeds weer Martin Heidegger.”
Geduld
Op een heldere manier wordt duidelijk gemaakt hoe belangrijk het is op welke leeftijd je een bepaald boek leest. Wanneer je op jonge leeftijd een boek leest dat engelengeduld vergt bestaat de kans dat je het boek al snel weglegt omdat je het niet op kunt brengen het uit te lezen. De auteur stelt dat geduld gekweekt wordt. Citaat van Cicero: “Geduld is het vrijwillig en volgehouden verdragen van harde en moeilijke zaken, ter wille van de eer of het nut.”
Matigheid
In hoofdstuk Matigheid beschouwt Friedrich Nietzsche in Ecce Homo de volmaakte lezer als “een monster van moed en weetgierigheid […] iets listigs, iets voorzichtigs, een geboren avonturier en ontdekkingsreiziger.” Eveneens zou, volgens Nietzsche, lezen veel weg hebben van een ambacht, het vergt discipline en oefening om gewoonten te kweken waarvan je op aan kunt. Volgens Arthur Schopenhauer moeten we oppassen juist niet teveel te lezen omdat dat het denken in de weg zou staan. Het slaafse ploeteren (lezen) belet het vrije, spontane denken.
In het hoofdstuk Rechtvaardigheid wordt de vraag opgeworpen of Virginia Woolf in haar ongezouten kritiek op Ulysses van James Joyce wel of niet rechtvaardig handelde. Uiteindelijk deed ze dat wel omdat ze besefte dat ze Joyce onrecht aandeed, hierna volgde een zelfcorrectie.
Aan het eind van het boek kun je afvragen wat je nu eigenlijk gelezen hebt en vooral wat je eraan hebt, tenslotte heeft het lezen behoorlijke inspanning gevergd. Kun je een goede lezer worden? Wanneer je de valkuilen herkent die Damon Young laat zien, is het in elk geval mogelijk die onder de loep te houden. Hij houdt de lezer een spiegel voor en dat kan af en toe confronterend zijn, vooral wanneer hij de vinger legt op minder nobele deugden. Maar het gevoel dat achter blijft na het lezen is bewondering voor de manier waarop Young het thema heeft beschreven en de wetenschap dat het genieten van literatuur van alle tijden is en zal blijven.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
