Van verbinding naar verdeeldheid
[Recensie} In het Amsterdam museum is momenteel een tentoonstelling aan De Gouden Koets gewijd die loopt t/m 27 februari 2022. De Gouden Koets is daar na vijf jaar restauratie weer te zien.
Het rijtuig werd in 1898 door de Amsterdamse bevolking aan koningin Wilhelmina geschonken als ‘huldeblijk’ ter gelegenheid van haar inhuldiging op 31 augustus van dat jaar. Opmerkelijk is dat de inzamelingsactie voornamelijk in de Jordaan plaatsvond, toen bepaald niet het meest welvarende deel van Amsterdam. Interessant om te lezen is dat er in 1898 kritiek was op de inzamelingsactie die maar liefst 70.000 gulden opbracht; dit bedrag zou nu € 2 miljoen betekenen. Een vrij onbekende kwestie is de aanwezigheid van Indonesische edelen die weliswaar als eregasten bij de inhuldiging aanwezig waren maar tegelijk als een verlengstuk van de Nederlandse koloniale macht werden beschouwd. Dit illustreert duidelijk het politieke en maatschappelijke denken van die tijd.
De laatste jaren is er een toenemende discussie over het linkerpaneel van de Gouden Koets waarop de Hulde der Koloniën is afgebeeld: een zittende witte vrouw die Nederland voorstelt met knielende gekleurde mensen die haar eer betuigen en hun “schatten en voortbrengselen” aan de voeten van de Hollandsche Maagd neerleggen. Uit het boek wordt duidelijk dat men destijds nog geen besef had van de ongelijkwaardige verhoudingen. In dit opzicht geeft dit nu veelbesproken paneel een goed zelfbeeld van ruim honderd jaar geleden.
De eerste protesten klonken in 1990 en waren van een kunstenaar uit Curacao. Slavernij en kolonialisme waren toen nog niet in die mate onderwerp van gesprek als dat ze dat momenteel wel zijn. Na de eeuwwisseling zijn we hier als samenleving ontvankelijker voor geworden en het Amsterdam museum wil in die discussie een actieve rol spelen. Zo wordt ook de term Gouden Eeuw sinds 2019 niet meer in dit museum gebruikt. Het past in een tijd waarin ook discussie rond Zwarte Piet is ontstaan die inmiddels tot duidelijke veranderingen heeft geleid.
In het boek De Gouden Koets is er een interessante uitleg van de afbeeldingen op dit rijtuig waaruit duidelijk wordt dat er destijds naar is gestreefd om alle aspecten van de samenleving af te beelden. De voorstellingen zijn in klassieke stijl uitgevoerd en de decoratie is rijkelijk van aard.
De Gouden Koets werd destijds beschouwd als een rijtuig dat ons volk met elkaar verbond “… omdat mannen, anders door diepgaande verschillen gescheiden, elkander broederlijk de hand hebben gereikt – uit liefde voor Oranje” (p. 36). Dat besef was er ook nog in 1949 toen De Gouden Koets op tournee door het land ging als symbool van “de verbondenheid van een vrij volk met zijn vorstenhuis, dat reeds bij de wieg van die vrijheid stond en waakte” (p. 118). Nu is De Gouden Koets tot “nieuwe nationale splijtzwam” geworden zoals de NOS het in 2015 uitdrukte.
Het boek De Gouden Koets is rijkelijk geïllustreerd en daardoor zeer aantrekkelijk om te lezen. Interessant is de foto van de handwerkende meisjes in het Burgerweeshuis uit 1904 die het borduurwerk voor de koets hebben gemaakt. Ook de foto’s uit 1948 met publiek dat ’s nachts al op straat zit om een mooi plekje te hebben tijdens de rijtoer en politie die het publiek tegenhoudt – dranghekken waren er toen nog niet – zijn aardig om te zien. Boeiend zijn ook de foto’s van de fabricage. Verder staan de auteurs stil bij de ontwerper en het gebruik van koetsen bij vorsten in Europa. De visie achter de restauratie wordt ook besproken en deze is in grote lijnen dat de bestaande situatie waar mogelijk wordt geconserveerd. Textiel in het interieur en de leren draagbanden zijn vervangen.
Ook recente historische gebeurtenissen als de protesten bij het huwelijk van Beatrix en Claus in 1966 en de kritiek bij het huwelijk van Willem Alexander en Maxima krijgen aandacht.
Doordat verschillende auteurs aan dit boek De Gouden Koets hebben meegewerkt en hun bijdragen niet in detail op elkaar hebben afgestemd, is er sprake van enige herhaling van historische feiten. Het boek plaatst De Gouden Koets in een bredere context van de geschiedenis en hedendaagse ontwikkelingen en verheldert zo ons bewustzijn rond onderdrukking en ongelijkwaardige verhoudingen in de wereld.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
