Hoe op St. Eustatius wereldgeschiedenis werd geschreven
[Recensie] Het kleine Caribische bovenwindse eiland St. Eustatius was sinds 1636 in bezit van de West-Indische Compagnie en vooral geschikt voor de transitohandel. Het riep zichzelf daarom in de 18de eeuw uit tot vrijhaven; dat dit succes had, blijkt uit de bijnaam ‘de Gouden Rots’. Via St. Eustatius gingen wapens en buskruit naar de opstandige Amerikaanse koloniën, die ze inzetten tegen Engelse troepen. De Engelse woede daarover escaleerde in 1776, nadat vanaf Fort Oranje op St. Eustatius saluutschoten waren afgevuurd voor een vermeend oorlogsschip van de Amerikaanse rebellen. Dit gebeurde een paar maanden nadat dertien Brits-Amerikaanse koloniën zich onafhankelijk hadden verklaard. Die saluutschoten zijn bekend gebleven als ‘The First Salute’, de eerste publieke erkenning van de Amerikaanse onafhankelijkheid door een Europese mogendheid. Ze zijn een begrip in de geschiedschrijving in de VS, en staan op de plaquette die St. Eustatius in 1939 van president Roosevelt kreeg. Later is betwijfeld of de schoten wel voor het oorlogsschip bestemd waren. De Republiek had Engeland beloofd neutraal te blijven in de onafhankelijkheidsoorlog en het ‘saluutschot’ was daarom aanleiding Nederland in 1780 de oorlog te verklaren.
Deze Vierde Engelse Oorlog was funest voor de toch al afnemende Nederlandse handel. Het kwam maar tot één echte zeeslag, de Slag bij de Doggersbank. Die eindigde onbeslist, al vierde Nederland wel de overwinning. Omdat de Nederlandse vloot verdere gevechten ontweek, kwam het tot een feitelijke zeeblokkade van de Republiek en viel de handel stil. De militaire en economische verliezen voedden de ontevredenheid over stadhouder Willem V. In 1795 vluchtte hij voor de Fransen, en kwam een eind aan de Republiek; het saluutschot was hiervan dus indirect mede de oorzaak. De oorlog woedde ook bij St. Eustatius zelf. De Britse admiraal Rodney veroverde het in 1781, verbaasde zich over de weelde en de rijkdom en profiteerde vervolgens gretig van de plundering.
St. Eustatius kwam vanaf 1816 weer onder Nederlands bestuur, maar een Gouden Rots werd het nooit meer. Omdat het geen vrijhaven meer was, de wapenhandel was gestopt, en vanaf 1784 op St. Eustatius geen slaven meer werden verkocht, was het tot een onbeduidend bestaan gedoemd, zeker toen na de afschaffing van de slavernij in 1863 ook de plantages stil kwamen te liggen.
St. Eustatius is sinds 2010 een Nederlandse gemeente, maar wordt bestuurd door een regeringscommissaris vanwege bestuurlijke taakverwaarlozing, vriendjespolitiek en corruptie. Daar is dus een parallel herkenbaar met de 18de eeuw, toen gouverneur Johan de Graaff zich op dezelfde manier verrijkte. St. Eustatius viert nog wel altijd The First Salute op 16 november, ‘Statia Day’. Dit boeiende boek legt ook de wortels bloot van de problemen waarmee St. Eustatius nu worstelt. Jammer dat het niet geïllustreerd is, terwijl passende afbeeldingen moeiteloos te bedenken en vinden zijn.
—
Eerder gepubliceerd in Geschiedenis Magazine
