"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Habsburgers

Woensdag, 21 december, 2022

Geschreven door: Martyn Rady
Artikel door: Quis leget haec?

De opkomst en ondergang van een wereldmacht

[Recensie] De Habsburgers van Martyn Rady beschrijft volgens de ondertitel de opkomst en ondergang van een wereldmacht. Ik ben die Habsburgers natuurlijk in verschillende geschiedenisboeken tegengekomen maar het is mooi om alles in dit boek nog eens op een rijtje te zien.

Dat is een flink rijtje, want het begint allemaal in de 10e eeuw met ene graaf Kanzelin en eindigt pas met de Eerste Wereldoorlog in 1918. Daartussen dus 10 eeuwen Habsburg met heel veel Rudolf, Maximiliaan, Filips, Albrecht, Karel en Ferdinand. Geen nood, voorin staan heel duidelijke stambomen en in het boek wordt keurig vermeld over welke Habsburger het gaat dus het is prima te volgen.

Allereerst de naam Habsburg. Die is te herleiden naar een kasteel in Zwitserland, de Habichtsburg. Legendarisch is het verhaal dat Radbod, zoon van graaf Kanzelin een havik liet vliegen die neerstreek op de muren van een burcht die vervolgens de naam Habichtsburg kreeg. Meer praktisch betekende het gewoon ‘rivierovergang’ naar het oudduitse woord ‘Hab’, dus ‘Burg an der Hab’ ofwel ‘Habsburg’.

Hoe werd die familie nu zo groot? Dat was deels te wijten aan wat geluk. Men kon een hoop bezittingen ‘opvegen’ na de dood van vele heersers in de omtrek. Een rivaliserende familie, de Hohenstaufers, ging ten onder en er werd een hoop land geërfd.

Boekenkrant

Slimme huwelijksdiplomatie
Zoals dat gaat wordt dat bezit groter en kleiner en halverwege de veertiende eeuw lag het huis Habsburg zogezegd op zijn gat. Toch was daar Maximiliaan, die door slimme huwelijksdiplomatie de basis legde voor een heus Habsburgs wereldrijk. Het was het begin van de heerschappij in Spanje, waar ook de bezittingen in Midden-Europa nog veilig gesteld waren. Het boek bevat overigens een aantal landkaarten die dit verduidelijken.

Dit zijn natuurlijk grote lijnen en die wil ik weten, maar ik ben gek op de details. Die komen ook ruimschoots aan bod. Ik wist bijvoorbeeld niet dat het embleem op de Spaanse vlag, met de Zuilen van Hercules, rechtstreeks van het huis Habsburg kwam. Spanje speelde een grote rol op het wereldtoneel en dus werd de kleinzoon van Maximiliaan, Karel V, een wereldheerser over overzeese gebieden. Nu werd de verantwoordelijkheid Karel blijkbaar af en toe wat te veel volgens Rady:

“Karel was inmiddels aan het einde van zijn lichamelijke en geestelijke krachten. Afwisselend starend in het niets en huilend bracht hij zijn laatste jaren als keizer door met het uit elkaar halen van klokken, waarna zijn bedienden ze in elkaar moesten zetten en ze tegelijk moesten laten tikken.”

Zijn opvolger was Filips II, die Nederland natuurlijk nog tegen zou komen. Wat mooi is aan dit boek is dat niet alleen al die heersers in chronologische volgorde worden beschreven, maar dat er talloze uitstapjes worden gemaakt naar andere gebeurtenissen en onderwerpen die toen speelden. Dat kan zijn de Slag bij Lepanto, waar christenen en moslims een zeeslag leverden en waarbij de halfbroer van Filips II betrokken was, maar dat kan ook zijn de alchemie en occulte wetenschappen die Rudolf II in Praag in haar greep kreeg. U moet echt dit boek lezen om te weten hoe Tirol bijna een koloniale macht werd, waarom in Peru de cavia het lam Gods verving, waarom het geel in de Braziliaanse vlag van Habsburg komt of waarom de Dertigjarige Oorlog waarin Habsburg verzeild raakte nog doorwerkt in de huidige demografie in Taiwan.

Keizerin Sisi
Verderop in de lijn komen we beroemde telgen tegen als keizer Maximiliaan van Mexico en keizerin Sisi. Natuurlijk had ik van hen gehoord maar zo’n boek plaatst ze mooi in de context van het grotere geheel. Ik heb die Sisi-films nooit gezien maar betwijfel of ze hier over gingen:

“Elisabeth of ‘Sisi’ was, in de woorden van Frans Jozefs persoonlijke lakei, ‘een wereld verwijderd van een ideale vrouw’. Eigenzinnig en zelfzuchtig wentelde ze zich in haar eigen schoonheid. Na haar plicht te hebben gedaan door voor een mannelijke erfgenaam te zorgen, was ze veel van huis en reisde ze heen en weer tussen gezondheidsspa’s, Korfoe en Engeland. Daar tussendoor bezocht ze Monte Carlo, waar ze gokte, en maakte ze lange cruises over de Middellandse Zee en om dat te laten zien liet ze een tatoeage op haar schouder zetten.”

Bijzonder interessant, maar uiteindelijk kwam ze triest aan haar einde, ze werd vermoord. Haar man kreeg het aardig voor zijn kiezen want zijn zoon Rudolf pleegde zelfmoord met zijn maitresse Maria Vetsera (zie ook mijn bespreking van Donau). Wat ik dan wel weer leuk vind is dat zijn weduwe, Stefanie van België, uitvinder én patenthouder is van de keukentrolley. Je leert genoeg uit zo’n boek.

Uiteindelijk komen we uit bij Franz Ferdinand. De moord op hem was de opmaat naar de Eerste Wereldoorlog en het eind van het huis Habsburg. Uitermate fascinerend om te lezen en glashelder opgeschreven, zij het met wat schoonheidsfoutjes hier en daar, waarbij het ‘Ministerie van Binnenlandse Zalen’ dan wel weer de leukste is.

Eerder verschenen op Quis leget haec?