On-Nederlands epos over liefde en andere duivels
A.N. Ryst debuteert dit najaar met De harpij. Een kleine geschiedenis van het paradijs; een vuistdik epos over duivels en engelen, hemel en hel en de duistere krochten van de menselijke natuur. Een bijzondere verschijning in de vaak zo nuchtere, realistische Nederlandse literatuur. On-Nederlands ook in zijn voorbeelden: uitgeverij Querido maakt al de vergelijking met García Márquez’ Honderd jaar eenzaamheid, maar ook een scheutje van Rushdie’s De duivelsverzen, een handvol Dante’s De goddelijke komedie en een mespuntje The matrix maken deel uit van de receptuur. Ondertussen heeft niemand ook maar enig idee wie deze A.N. Ryst eigenlijk is.
Wie is A.N. Ryst?
Vrijwel niets is er bekend over auteur A.N. Ryst. Hij (op de achterflap aangeduid als man) is niet te vinden op het web, op social media of in de telefoongids. Op literair weblog Tzum werd al geopperd dat mogelijk een gerenommeerd auteur of een schrijversduo achter het pseudoniem schuilgaat. Schrijver Jan Brokken verzorgt de aanbeveling op de achterflap en weet dus mogelijk meer. De schrijfstijl van Ryst doet volstrekt origineel aan, waardoor gevestigde namen mijns inziens afvallen. [Inmiddels is bekend wie A.N. Ryst is, red.]
Wel komen we een hoop te weten over de belevingswereld van de auteur. De keuze van thema’s verraadt een fascinatie voor Europees-christelijke beeldtaal en mythologie, waarachter iemand schuilgaat die de huidige maatschappelijke ontwikkelingen met argusogen aanschouwt. Globalisering, klimaatverandering, Facebook en vrijwel de gehele moderniteit moeten het ontgelden, het beeld ontstaat van een einzelgänger die eigenlijk het liefst terug wil naar de middeleeuwen, toen het leven weliswaar harder was, maar eenvoudiger en oorspronkelijker.
Boon-Tee
Het begint allemaal met de dromerige dichter Joa, die op een dag verdwaalt in de omvangrijke bossen van de paradijselijke landstreek Boon-Tee (achter in de roman bevindt zich een landkaartje). Een onopvallende gebeurtenis, die echter verstrekkende gevolgen blijkt te hebben. De verteller van het verhaal is de duivel Maradique, een hedendaagse Vergilius die ons rondleidt in Boon-Tee. In de proloog wordt Maradique rondzwervend aangetroffen langs een snelweg in Butte Valley, Californië. Vervolgens doet hij in een aantal sessies met psychiater dr. Rudi Gossmeier de ontstaansgeschiedenis van Bon-Tee uit de doeken.
Die geschiedenis vertoont opvallende parallellen met onze eigen westerse historie. Wat begint als een ongerept, mythisch land – waarin de laatste eenhoorns en zeemeerminnen nog ronddwalen en muziek nog moet worden uitgevonden – ontwikkelt zich langzaam tot een complexe pre-industriële maatschappij, compleet met mijnbouw, godsdienstwaanzin, oorlog en militant feminisme. Met name het plaatsje Kuonen speelt een hoofdrol, waarin de vrouwen van het dorp, vanwege de verdwijning van Joa, langzamerhand de zaken overnemen en hun mannen eruit werken.
Ook het stadje Kaluma speelt een belangrijke rol, dat met een opeenvolging van economische hoogtij en verval, haast een rechtstreekse verwijzing is naar de recente economische ontwikkelingen. Verder hebben we nog het kustplaatsje Tresértin, ontstaan uit slechts een enkele hut: de schuilplaats van dichter Joa en zijn metgezel, de gevallen engel Binuel. Dit idyllische plaatsje aan de rand van de wereld, verwordt met de komst van meer en meer mensen al gauw tot een ‘gewoon’ dorp, met alle menselijke complicaties van dien. Het mensbeeld van Ryst komt hier ook eens te meer naar voren, wanneer hij Maradique laat zeggen:
‘Wat ik bedoel is dit: waar meerdere mensen samenleven met elkaar, heersen de donkere instincten, heersen achterdocht en wantrouwen, jaloezie en ergernis, vervolging en onderdrukking van het zwakkere…’
Opvallend lichtvoetig
Dé sensatie van het literaire najaar lijkt De harpij echter niet te worden, de auteur weet de verwachtingen wat dat betreft niet waar te maken. De spreektrant waarin duivel Maradique vertelt doet houterig en geforceerd aan en werkt op den duur op de zenuwen. Het verhaal komt maar langzaam op gang, pas halverwege lijkt Ryst de juiste toon gevonden te hebben. De opgevoerde personages zijn zonder uitzondering flat characters, slechts handpoppen in het opgevoerde schouwspel en nergens komen zij echt tot leven.
Voor een roman waar maar liefst twintig jaar aan is gewerkt zijn er opvallend veel losse eindjes en episodes die weinig tot niets toevoegen aan het verhaal. Zo wordt er ergens halverwege het boek op volstrekt willekeurige wijze een buitenaards wezen opgevoerd, om na enkele zinnen alweer uit het verhaal te verdwijnen. Soms overkomt een van de hoofdfiguren iets ingrijpends, wat een alinea later weer ongedaan wordt gemaakt. Making it up as he goes along, lijkt met name in de beginfase van het verhaal het devies, zoals in de volgende zin:
‘Guus wreef zich in de bokkenpoten bij dit sappige vooruitzicht. Behalve die bokkenpoten en die voornoemde, slappe hoorn op zijn voorhoofd had hij nu trouwens ganzenvoeten en een tiental ogen, in vijf paren verspreid over zijn lichaam…’
Ik kan me hierdoor niet aan de indruk onttrekken dat er maar weinig is geschrapt in dit verhaal, wat de kwaliteit zeker niet ten goede komt.
Niettemin is De harpij een intrigerend boek, een verfrissende afwisseling in het huidige literaire landschap. Het is een feest je onder te dompelen in de fantasievolle en beeldrijke wereld van Boon-Tee. Voor een verhaal met zulke Grote Thema’s is de roman opvallend lichtvoetig van toon, het alledaagse wordt met gemak afgewisseld met het buitengewone. Het verhaal leest daarom lekker weg, ondanks de dikte en de wat vlakke verteltrant. Ryst geeft ons een verhaal over leven en dood, over liefde, over alles en niets tegelijkertijd. De hersenspinsels van Maradique, en het paradijs waaruit hij werd verbannen, zullen de lezer nog lang bijblijven.
