Een kleurrijk verhaal over sociale drama’s en tragedies
[Recensie] Auteur F.M. Dostojewski is één van de grote Russische schrijvers uit de 19e eeuw. Een korte beschrijving van zijn levensverhaal vindt u hier: Fjodor Dostojevski · Uitgeverij Van Oorschot. Dostojewski schreef zijn werken voor volwassenen die graag dikke boeken met literaire inhoud lezen. Intriges, verbeelding en gegraaf in bedoelingen, vooropgezette, geënsceneerde ontmoetingen, verholen bedreigingen, geheime brieven en uiteraard achterklap. De hoofdrolspeler in De idioot komt na jaren van afwezigheid terug naar St Petersburg, en dat lijkt op het eigen leven van auteur Dostojewski. Misschien heeft hij de tuberculosepatiënt uit het boek ook wel in het echt gekend, maar daarover later meer. Eén tip; Vorst Myschkin is niet de naïeveling waar nietszeggende recensies hem voor houden. Ik ga u geen uitgebreide samenvatting geven. U krijgt alleen een hele korte weergave per pakweg 100 bladzijden ter illustratie.
De idioot blijkt moreel de betere
Het boek De Idioot gaat over de totaal verarmde Vorst Ljev Nikolajewitch Myschkin. In de eerste honderd bladzijden maakt de lezer uitgebreid kennis met Myschkin. Door eigen lijden kan hij het lijden van anderen, en zeker onrecht jegens anderen, niet verdragen. Het verscheurt zijn hart. Een goede illustratie daarvan zijn Marie en haar moeder die door de gemeenschap verstoten werden vanwege armoede en ziekte.
Vorst Myschkin wordt door familie, adel en machthebbers ‘de idioot’ genoemd vanwege zijn epilepsie en ten gevolge daarvan een zeer geringe scholing. Na 5 jaren behandeling in een Zwitsers kuuroord gaat het de jonge Vorst medisch een stuk beter, hetgeen bij zijn terugkeer in Rusland geen indruk maakt op de gevestigde orde. Hij wordt nog steeds in zijn gezicht en achter zijn rug om “de idioot” genoemd. Maar hij blijkt een talent te hebben om mensen een figuurlijke spiegel voor te houden, wat hij laat merken aan Lisaweta en haar drie dochters Alexandra, Adelaïde en Aglaja.
In de loop van het verhaal zien we hoe Vorst Myschkin, bijgenaamd de idioot, ook de morele meerdere is van Ganja, Rogosjin en Natasja Filippovna. Het wordt steeds duidelijker dat de jonge Vorst Myschkin in Zwitserland méér heeft gekregen dan een stuk genezing.
Extase
Het is het soort pure geloof dat in een mens sluipt waardoor men gaat doen zoals Vorst Myschkin; “Heb uw naaste lief gelijk uzelf” en “wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”. En dan volgt opnieuw een onthulling over de geestelijke toestand van Vorst Myschkin: In zijn jeugdjaren kreeg hij in de laatste momenten voorafgaand aan epileptische aanvallen een extatisch bewustzijn in een immens groot licht. Een besef dat alles, inclusief sterven, de moeite waard maakt. De Vorst herinnerde zich dit tijdens een moment van geestelijke worsteling, alsof hij op een kruispunt van twee werelden stond.
Het overkomt hem opnieuw tijdens een poging tot een aanslag op zijn leven, en de epileptische aanval zorgt er voor dat zijn kennissenkring dicht naar hem toe trekt. Hij wordt een magneet voor allen die door zijn geestkracht zijn ‘aangeraakt’.
Karaktermoord
Tijdens de samenkomst van zijn vrienden zien we een onuitgenodigde overrompeling in een poging tot ultieme karaktermoord, inclusief een lelijke, onware publicatie over de jonge Vorst Myschkin. En wie dacht dat hij daardoor mentaal gebroken werd: De Vorst komt er nagenoeg ongeschonden uit dankzij het opsporingswerk en krachtige verdediging door een vertrouweling.
We zien vervolgens hoe Vorst Myschkin opnieuw een psychologische spiegel voorhoudt, deze keer aan Keller. Hij kijkt dwars door hem heen en blijft ondanks alles mild in zijn oordeel. En ook (opnieuw) Lisaweta wordt op een menselijke en begripvolle ‘spiegel’ getrakteerd. De auteur graaft daarna terwijl u mee kijkt in de muizenissen en sociale drama’s rond het gezin van Lisaweta en haar drie dochters.
Hippolyt
Eén van de jammerlijke spelers in het boek is Hippolyt, een bijna-twintiger die wegkwijnt door tuberculose. De auteur heeft pakweg zeventig bladzijden nodig om de laatste bespiegelingen van Hippolyt te beschrijven. In mijn ogen is dit een episode die niets toevoegt aan de roman, omdat auteur Dostojewski de figuur Hippolyt al in een eerder moment dramatisch liet verzuchten: “De natuur bespot iedereen. Zelfs de meest getalenteerden. Uiteindelijk gaan al onze lichamen er aan onderdoor. Ge weet, de doden hebben geen leeftijd”. In plaats van halverwege het boek zoveel bladzijden aan deze Hippolyt te wijden, had de auteur hem ook in 1 of 2 zinnen kunnen laten overlijden. Dat was het leesritme zeker ten goede gekomen.
Chaos en drama
Na een onhandige poging van de auteur om diepgang te geven aan oppervlakkige karakters van de bijrollen in het boek, ziet onze hoofdrolspeler Vorst Myschkin zich geplaatst voor een ethisch dilemma. Aglaja is vriendschappelijk met de Vorst omgegaan, maar wordt onder druk gezet door Natasja om te trouwen met Vorst Myschkin. Aglaja besluit de Vorst te confronteren met de toekomstvraag. De introductie in de kennissenkring loopt echter niet zoals gewenst, en eindigt met chaotisch gebrabbel en een epileptische aanval. Na enkele dagen van herstel neemt Aglaja Myschkin mee naar Natasja en daar is hij ongewild getuige van een woordenstrijd tussen de twee vrouwen. Deze laatste episode van het boek loopt uit op chaos en drama voor Natasja, Aglaja, Vorst Myschkin, Rogosjin, Hippolyt, en de famillie van Aglaja. Een bitter einde van een dik boek.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow.com
