Diverse islam verlangt naar eenheid
Over de islam kun je veel beweren. Wie heeft gelijk? Dominicaan Adrien Candiard werpt vanuit de islamitische theologie een frisse blik op prangende vragen.
[Recensie] Een boek over de islam, hebben we er daar nog niet genoeg van? Eigenlijk wel, zegt de Franse theoloog Adrien Candiard, die zich in Caïro aan het Dominicaans Instituut voor Oosterse Studies toelegt op het bestuderen van islamitische theologie. Met zijn boek De islam begrijpen werpt de auteur een frisse blik op veelvuldig besproken kwesties over de islam. Hij redeneert niet vanuit het standpunt van de westerse politiek, maar vanuit de islamitische theologie zelf.
In het publieke debat zijn vandaag de dag twee kampen te onderscheiden. De ene kant ziet in de islam een vredelievende godsdienst, die niets met terrorisme te maken heeft. De andere kant zegt juist: de islam is overduidelijk een wrede godsdienst, het geweld een consequentie van zijn heilige teksten. En, zo constateert Candiard, beide kampen beroepen zich op citaten uit de Koran. Wie heeft gelijk? Waarom kunnen we over de islam zulke tegenstrijdige en kennelijk gefundeerde uitspraken doen? Eenvoudige antwoorden voldoen niet. Candiard tracht een middenweg te presenteren tussen ontoereikende vereenvoudiging en oneindige nuancering van de complexe realiteit. Dit alles doet hij in slechts 144 bladzijden.
Het eerste hoofdstuk handelt over “waarom men tevergeefs de essentie van de islam zoekt”. Want afgezien van een paar centrale ideeën, zoals het geloof dat er slechts één God is met Mohammed als zijn profeet, springt vooral de diversiteit van deze religie in het oog. Deze diversiteit is ontstaan vanuit verschillende culturen en vanuit de onbegrijpelijke Koran, waarvan een verscheidenheid aan interpretaties mogelijk (en zeker ook aanwezig) is. Maar, stelt de dominicaan, het is niet voldoende om de islam alleen als divers te bestempelen. “De islam is namelijk een diversiteit die naar eenheid verlangt.”
Hij ziet de crisis in de islam voornamelijk als een interne crisis, tussen sjiieten en soennieten en tussen de orthodoxie en moderniteit. Helder weet Candiard te benoemen waar laatstgenoemde crisis is ontstaan. De ontmoeting met het Westen, dat welvarender en machtiger was, stelde de gevestigde vanzelfsprekendheden binnen de islamitische wereld ter discussie. Er ontstonden hervormingsbewegingen die de islam wilde moderniseren. Sommigen streefden ernaar de religie seculier en westers maken, anderen waren van mening dat ze moesten moderniseren door terug naar de bron te gaan en daar de vitaliteit van de eerste tijd terug te vinden. In die laatste beweging kwam het salafisme op. Ter conclusie van het boek gaat Candiard, voortbouwend op de door hem geschetste context, uitgebreider in op een aantal prangende vragen: “is de islam wel verenigbaar met de democratie?”, “is de islam irrationeel?” en “mag je volgens islamitisch idee de Koran interpreteren?”.
Wat Candiard effectief doet, is het bieden van inzicht in de vele aspecten die in beschouwing moeten worden genomen bij het duiden van de islam. Het gevolg is echter wel dat visionaire ideeën ontbreken. Want hoe kunnen we de aangereikte kennis inzetten om tot een manier van samenleven te komen die vreedzaam en inclusief is?
Al met al, om met de aanbeveling van Enis Odaci te spreken: een welkome, genuanceerde aanvulling op het islamdebat.
—
Eerder verschenen in Volzin
