Experimenten in de natuurkunde
[Recensie] Kan je elektrische stroom over een bepaalde afstand door de lucht transporteren? Wie thuis een elektrische tandenborstel heeft, hoeft niet lang over het antwoord na te denken, al is in dit geval de afstand tussen zender en ontvanger niet spectaculair groot. Op wat grotere afstand laat het draadloos opladen van elektrische voertuigen, zoals bussen en zweeftreinen zien dat deze techniek in principe werkt. Maar is het ook mogelijk om stroom over veel grotere afstand te vervoeren, bijvoorbeeld over tientallen kilometers door de lucht? Dat is de uitdaging, waar de natuurkundige Nicola Tesla aan het eind van de 19e eeuw een antwoord op wou vinden. Tesla, geboren in het toenmalige keizerrijk Oostenrijk, had een bijzondere carrière achter de rug, gekenmerkt door een gokverslaving en een moeizaam verlopende studie aan de technische hogeschool in Graz. Na werkzaam geweest te zijn bij Thomas Edison in New York en later, na een financieel conflict, bij George Westinghouse ontwikkelde Tesla onder meer in 1891 de teslaspoel, een uitvinding die hem wereldwijd beroemd maakte. Een van de ontwerpen, waar hij zich in het jaar 1900 op toelegde, was de bouw van een 57 meter hoge toren, met daarin een zender waarmee hij draadloos elektrische energie over de Atlantische Oceaan zou willen overbrengen. Wegens geldgebrek is het experiment echter voortijdig beëindigd. “Tesla’s dromen zijn geen waarheid geworden,” schrijft Adam Hart-Davis in zijn populair geschreven boekje over de vijftig belangrijkste experimenten uit de natuurkunde.
In het chronologisch opgebouwd boek komen als eerste diverse Chinese en Griekse uitvindingen uit de periode 430 voor Christus tot 1307 aan bod, waaronder de voortplanting van het licht, het meten van de omtrek van de aarde en natuurlijk het bekende experiment van Archimedes over het verplaatsen van vloeistoffen. Dit is een bescheiden selectie uit die periode, andere uitvindingen, zoals het magnetisch kompas, buskruit, de boekdrukkunst komen nauwelijks aan bod. Dat verandert tijdens de meer recentere besprekingen, waarbij experimenten en uitvindingen meer aandacht krijgen. Het aardige is, dat er ook regelmatig een persoonlijk verhaal van de betreffende onderzoeker beschreven staat. Neem bijvoorbeeld Joseph Black, die in 1760 experimenteerde met het smelten van ijs en sneeuw, maar waarover ook vermeld staat dat zijn vader wijnhandelaar was. Over Marie Curie kom je niet alleen te weten dat ze omstreeks het jaar 1898 radium ontdekte, maar ook dat ze daarvoor een zware jeugd in Polen gehad moet hebben.
De kat van Schrödinger mag dan net op de Nederlandse markt verschenen zijn, de oorspronkelijk Engelse editie, met overigens dezelfde fraaie vormgeving als de Nederlandse, is uit 2015. Het daarin behandelde laatste onderwerp dateert uit 2009, zou er daarna niets interessants gebeurd zijn? Dat je toch informatie mist, laat de Nederlandse uitgave zien door te melden dat er wereldwijd 30 werkende tokamaks in 16 verschillende landen staan. Maar de centrales uit de periode na 2015 zijn niet daarbij niet vermeld: de KTM in Kazakhstan (2017), de Tokamak Energy in het Engelse Oxford (2018), en de Chinese HL-2M en de MAST Upgrade in Culham, Engeland, beiden uit 2020.
Maar goed, over het algemeen zijn het vooral historische onderwerpen die aan de orde komen, duidelijk verteld door Hart-Davis, een schrijver die gespecialiseerd is in het populair uitleggen van wetenschappelijke onderwerpen. Hoe aantrekkelijk en interessant het boek ook is, het kent helaas wel een minpunt: in de ruim twintig pagina’s van hoofdstuk 3 staat bij elke kop van de acht subhoofdstukken een verkeerd jaartal afgedrukt. Een blamage!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
