De kracht van kunst
[Recensie] De timing had nauwelijks beter gekund. In een tijd dat in Duitsland een dubieus gezelschap van rechtsextremisten is opgepakt op het verdenken van het beramen van een staatsgreep komt De kleindochter van Bernhard Schlink in vertaling op de markt. Laat dat nu net een belangrijk thema zijn in dit boek.
Verborgen verleden
Centraal staat de zeventigjarige Kaspar, boekhandelaar in Berlijn. In de jaren zestig bezocht hij in het kader van zijn studie regelmatig het oostelijke deel van die stad, die toen al was opgesplitst in twee delen. Hij leert daar de activistische Birgit kennen. Ze willen met elkaar verder, maar hij wil liever in West-Berlijn blijven, het leven in de DDR trekt hem niet aan. Omwille van de liefde stelt hij toch voor om daarheen te verhuizen, maar Birgit verwerpt dat onmiddellijk. Er zit niets anders op dan dat zij de vlucht neemt.
Birgit wordt niet gelukkig. Zij moest alles en iedereen achterlaten, inclusief haar pasgeboren dochter, verwekt tijdens een affaire met een getrouwde man. Dat laatste wist Kaspar niet. Hij krijgt er pas weet van als Birgit zichzelf heeft gedood. De omstandigheden (zij is vaak depressief, drinkt vaak veel alcohol, Kaspar vindt een leeg doosje valium en zij wordt in bad gevonden) duiden in een bepaalde richting. Hij vindt in haar werkkamer mappen met aantekeningen en veel losse notities. In reactie op een brief van de uitgever verdiept hij zich in haar teksten.
Kaspar besluit daarop om te proberen haar dochter op te zoeken. Er zijn wel wat aanwijzingen waarmee hij zijn speurtocht kan beginnen.
Via de vader en zijn vrouw, toen al en nu nog, weet hij te achterhalen waar Birgit’s dochter woont. Deze Svenja is getrouwd en woont in een klein dorp. Svenja en haar dominante man Björn hebben een afkeer van alles wat niet Oost-Duits is (geweest) en stoppen hun sympathie voor het gedachtegoed van de nazi’s niet onder stoelen of banken. Zij hebben een dochter, Sigrun, naar wie de titel verwijst.
Vanaf dat moment komt De kleindochter echt op stoom. Kaspar gaat bij hen op bezoek en weet de ouders zover te krijgen dat Sigrun hem af en toe mag bezoeken, maar wel tegen een hoge prijs, letterlijk. Sigrun blijkt flink geïndoctrineerd en is net zo radicaal rechts als haar ouders. Kaspar wil haar op andere gedachten brengen. Dat lukt aanvankelijk niet, maar met behulp van literatuur en muziek laat hij zien dat er ook een wereld is buiten haar bubbel.
Zachte confrontatie
Of het toeval is niet, Schlink heeft wel een thema te pakken dat van deze tijd is. Leven in een bubbel, niet open staan voor de wereld daarbuiten. Hoe daarmee om te gaan als je zelf heel anders in het leven staat? Je kunt je ervan afkeren, je kunt ook kiezen voor de confrontatie. Kaspar kiest voor het laatste. Niet op een gewelddadige wijze, maar via overtuiging met kunst als middel.
Het is fascinerend om te volgen hoe de bejaarde Kaspar het langzaam maar zeker voor elkaar weet te krijgen dat Sigrun zich openstelt voor andere ideeën. Dat blijft niet zonder gevolgen. Haar vader gaat over de rooie en verbiedt verdere omgang, maar het zaadje is geplant. Het gevolg: Sigrun kiest een geheel eigen weg als zij eenmaal volwassen is.
Het knappe in De kleindochter is dat Schlink de ouders van Sigrun niet wegzet als een stel idiote extremisten. In zekere zin weet hij een zekere mate van begrip op te wekken voor hun positie, hun houding. Hij praat het niet goed, maar hij laat wel zien dat het overheersende westerse wereldbeeld wel enige nuancering behoeft.
Het is wel vreemd om te zien dat er geen ruimte is voor fenomenen als internet en mobieltjes. Alsof dat nog niet zou zijn doorgedrongen in het oosten van Duitsland en Sigrun haar kennis alleen maar opdoet via haar ouders en de net zo dogmatische school. Afgezien daarvan, De kleindochter is weer een sterk boek dat weet te boeien en een thema aansnijdt dat helemaal van deze tijd is.
—
Eerder verschenen op jkleest
