"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De kunst van het observeren

Donderdag, 18 oktober, 2018

Geschreven door: Amy E. Herman
Artikel door: Vera Weterings

Strategisch en kritisch denken door kijken naar kunst

[Recensie] Hoe kun je door de Waterlelies van Monet te bekijken je bedrijf miljoenen laten besparen en door Automat van Hopper te bestuderen de dief van je portemonnee identificeren? Het antwoord: kritisch kijken.

“Door aandachtiger te kijken leer je je gedachten te ordenen, strategisch en kritisch te denken, betere besluiten te nemen en empathischer te zijn.”

Zo belooft de achterflap van De kunst van het observeren van de Amerikaanse Amy E. Herman. Herman is advocate en kunsthistorica. Jaren geleden ontwikkelde ze de training The Art of Perception voor studenten geneeskunde. Toen de training succesvol bleek te zijn, heeft ze deze verder uitgewerkt en ook gegeven aan onder andere de opsporingsdienst FBI, de New Yorkse politie NYPD, het Departement van Binnenlandse Veiligheid Homeland Security, officieren van justitie en andere ordehandhavers. Hoe kan het dat een dergelijke training zo effectief is? En hoe is het mogelijk dat een dergelijk divers gezelschap profijt kan hebben van dezelfde training? Dat lees je in De kunst van het observeren. In de publicatie neemt Herman de lezer mee in haar training. Ze geeft vele voorbeelden, maar ook tal van oefeningen. Wanneer je als brave lezer deze ook daadwerkelijk uitvoert en niet alleen statisch het boek leest – wat overigens ook zeer vermakelijk is – zal je merken dat De kunst van het observeren je bewuster maakt van je omgeving en je meer details laat ontdekken.

Aan de hand van kunstwerken zorgt Herman dat de lezer zijn of haar waarneming, inzichten en communicatievaardigheden verbeterd. Waarom kunst? Omdat het volgens Herman niet wegloopt. Wanneer je menselijk gedrag bestudeerd in een openbare ruimte kun je gissen wie iemand is of waar hij naar toegaat. Als degene die je bestudeerde vertrekt, zal je nooit weten of je speculaties juist waren. Kunstwerken worden al jaren bestudeerd en van vele kunstwerken zijn analyses gemaakt met tal van antwoorden op vragen als het wie, wat, waar, wanneer en waarom.

Boekenkrant

“Als je kunt praten over wat zich in een kunstwerk afspeelt, kun je ook praten over situaties in het dagelijks leven.” (p. 31)

“Kunst is net als het echte leven, niet altijd mooi.” (p. 235)

Herman legt uit dat kunst het ideale studieobject is. Iedereen kan het namelijk bestuderen, ook als je geen kunsthistoricus bent. Voor Herman gaat het namelijk niet om het bestuderen van de techniek of geschiedenis achter het stuk, maar wat we (denken te) zien, kunst als visuele data. In De kunst van het observeren gebruikt Herman afbeeldingen van schilderijen, beeldhouwwerken en foto’s als middel om de manier waarop de lezer tot voor kort naar de wereld keek, te heroverwegen. Om de lezer op weg te helpen in het aandachtiger kijken, heeft ze haar boek onderverdeeld in een aantal delen die elk een kernbegrip van de kunst van het observeren behandelen. In het eerste deel gaat ze in op het ‘beoordelen’. Hierin leert de lezer op een efficiënte en bovenal objectieve manier observeren. In het tweede deel staat het ‘analyseren’ centraal. De lezer leert de te waarnemen zaken te prioriteren, patronen te herkennen en wordt zich bewuster van het verschil tussen waarneming en gevolgtrekking. Het derde deel focust op het ‘formuleren’, oftewel het onder woorden brengen van het geobserveerde. In het vierde deel gaat Herman in op het ‘aanpassen’, oftewel hoe de drie eerste kernbegrippen ons gedrag kunnen beïnvloeden.

“We beschikken allemaal over het talent om te observeren en ontdekkingen te doen die tot grotere dingen zullen leiden op allerlei gebieden, maar we moeten eerst bereid zijn te zien.” (p. 42)

Aan de hand van verschillende voorbeelden laat Herman zien dat je niet bijzonder of hoogbegaafd hoeft te zijn om inventief te zijn. Volgens Herman heeft inventiviteit dan ook meer te maken met ‘ontdekken’ dan met ‘creëren’. Zo neemt ze als voorbeeld Derreck Kayongo die tijdens het douchen in een hotel ontdekte dat er na een dag een nieuw zeepje was klaargelegd, terwijl het oude nog niet op was. Bij de receptie vroeg hij wat er met het oude zeepje was gebeurd. Hij vernam dat alle zeepjes elke dag vervangen worden door nieuwe zeepjes en dat de oude worden weggegooid. Kayongo vond dit zonde en ontwikkelde uiteindelijk een recyclingprogramma waarbij na het wassen van de zeepjes deze werden gebruikt in vluchtelingenkampen.

Om bewuster te zien, geeft Herman uiteraard niet alleen inspirerende voorbeelden, maar biedt ze ook handgrepen in de vorm van strategieën. Eén zo’n strategie is de COBRA-techniek. Herman noemt de techniek COBRA omdat een cobra een ingebouwde nachtkijker heeft en zijn prooi al van honderd meter afstand kan zien. De verschillende letters van het woord COBRA staan elk voor een stap in het aandachtig observeren.

“Zoek vooral naar dingen die camouflaged / verborgen zijn; concentreer je op one één taak, namelijk kijken, neem een break pauze, en ga weer verder met onderzoeken, realign zet je verwachtingen op een rijtje, en ask / vraag iemand om met je mee te kijken.” (p. 130)

Al met al kan ik De kunst van het observeren van harte aanbevelen. Herman weet als geen ander op inspirerende wijze de lezer bewust te maken van het letten op details en het aandachtiger kijken naar alledaagse zaken. Met haar zeer aangename schrijfstijl leest het boek als een ware page turner, daarbij heeft Herman er een prettige mix van fascinerende voorbeelden en handige tips van gemaakt die de lezer zeker zullen helpen anders en vooral ook aandachtiger te observeren. De kunst van het observeren doet zijn naam eer aan!

Eerder verschenen op Hereditas Nexus