"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De laatste lezing. Hoe het verder moet met Israël

Dinsdag, 17 november, 2020

Geschreven door: Amos Oz
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Verontrustende laatste woorden van Amos Oz

[Recensie] Van Amos Oz verscheen dit jaar een piepklein boekje, klein formaat, slechts 60 pagina’s. Fijn dat er uitgevers zijn dit soort boekjes durven te publiceren. Het is weergave van Oz’ rede, gehouden op 3 juni 2018 op de Universiteit van Tel Aviv, als onderdeel van een reeks van lezingen getiteld 120 jaar: de zionistische idee en al haar aspecten. Het was de laatste lezing in de reeks en betekende ook Oz’ laatste lezing überhaupt. Eind 2018 overleed hij.

De toespraak van Oz sluit nauw aan bij zijn voorlaatste boek, Beste fanatici waarin hij al zijn ideeën over de toekomst van Israël weergeeft en vooral zijn zorgen uit over de fanatici in zijn land, zowel Israëli’s als Palestijnen.

In De laatste lezing gaat hij door op dit spoor. Hij toonde zich in Beste fanatici en ook in zijn romans de wereldburger uit Israël met oog voor het verdriet van alle partijen, ook de Palestijnen, maar dit kleine boekje lijkt zijn toon anders. Natuurlijk vertelt Oz weer over de noodzaak van de tweestatenoplossing in Israël om zo tot een structurele oplossing te komen in het conflict tussen Joden en Palestijnen:

“Als hier niet heel snel twee staten komen, komt hier één staat. Als hier één staat komt wordt het geen binationale staat; zoiets bestaat niet. Het wordt een Arabische staat, van de zee tot de Jordaan. Vroeg of laat. Met een tussenstadium van een dictatuur van Joden over Arabieren, of zonder zo’n tussenstadium. Met een tussenstadium van gruwelijk geweld en rivieren van bloed of zonder zo’n stadium. Met een tussenstadium van apartheid of zonder zo’n stadium. Maar wat er ook gebeurt, als er geen twee staten komen, leiden alle wegen naar één, Arabische staat, van de zee tot de Jordaan.” (pag. 11)

Dans Magazine

In De laatste lezing gaat hij verder. Hij zegt niet alleen dat er een twee-statenoplossing moet komen omdat hij vrede wil en Palestijnen een eigen toekomst gunt. Nee, hij blijkt ook voor de tweestatenoplossing te zijn omdat hij niet gelooft in het langdurig vreedzaam samenleven van Palestijnen en andere Arabieren aan de ene kant en Joden aan de andere kant. Oz gelooft niet in de optie van het vreedzaam samenleven met mensen die een ander taal, cultuur en religie hebben. Eigenlijk zegt Oz, dat hij niet in een multiculturele samenleving gelooft. In Beste fanatici stipte hij dit kort al aan, maar in De laatste lezing werkt hij het verder uit. 

Oz wil niet tot een minderheid behoren, schrijft hij. De reden dat zijn ouders en veel Joden al voor de Tweede Wereldoorlog naar Israël trokken was omdat ze een eigen Joodse staat wilden en het niet langer vertrouwden in Europa. Ze wilden niet langer een minderheid zijn. Maar Oz wil ook niet tot een meerderheid behoren, zoals nu het geval is, waarbij Palestijnen het veel minder goed hebben in Israël dan de Joden daar. Twee volkeren of culturen in een land, het lijdt in de optiek van Oz uiteindelijk altijd tot geweld. Op een dag zal de meerderheid een reden vinden om de minderheid uit te stoten, te vermoorden. En de Joden zijn daar natuurlijk het eeuwige droeve voorbeeld van.

“We hebben het geprobeerd. Enerzijds hebben we geprobeerd ons op te sluiten en niemand te storen, in onze stetls te blijven zitten en te bidden tot God […] Dat werd ons niet toegestaan. Anderzijds hebben we geprobeerd te assimileren, we hebben geprobeerd te zijn zoals zij, we hebben geprobeerd over te gaan tot het Christendom. Ook dat heeft ons niet geholpen.” (pag. 37)

Elk volk zijn eigen natiestaat, zegt Oz, daarom moet de tweestatenoplossing er komen in Israël. Andere landen die het experiment aan zijn gegaan met het idee van een multinationale staat zijn uiteengevallen of dreigen uiteen te vallen. Volgens Oz zijn ook Groot-Brittannië, België, Spanje en Canada het zelfde lot beschoren. “Het werkt niet. Ofwel het eindigt in rivieren van bloed, ofwel – een uniek voorbeeld in de moderne geschiedenis – het eindigt mooi, het eindigt ermee dat het Tsjechische volk en het Slowaakse volk besluiten vreedzaam uiteen te gaan in twee staten. Als dat bij ons een zou kunnen.” (pag.13)

Afgelopen week was ik een paar dagen wandelen, op de eerste dag las ik dit boekje. Een gedachte die telkens bij me opkwam verontrustte me: als Wilders of Baudet het had geschreven zouden we moord en brand roepen. Maar nu de grote Amos Oz het schrijft, de man van de prachtige romans Een verhaal van liefde en duisternis en Judas kunnen we dit niet zomaar terzijde schuiven. Opkomen voor je eigen volk, het klinkt zo antiek. Maar bij Oz is het niet uit haat of hekel ten opzichte van de anderen. Oz wil koste wat het kost geweld vermijden. Zijn oplossing is een andere dan waar veel mensen inclusief ikzelf altijd aan dachten, het vreedzame samenleven, wereldwijd. Oz zou ons naïef noemen.

Nadenken over de multinationale staat is ook al snel nadenken over de multiculturele samenleving. Onze westerse landen zijn in 50 jaar tijd geheel van samenstelling veranderd. Natuurlijk is migratie van alle tijden, maar in de afgelopen jaren zijn er complete nieuwe volken in Europa komen wonen, die nu stevige minderheden zijn met alle vraagstukken van dien. Als Jood zegt Oz dat het niet werkt en niet kan werken. Joden hebben het 2000 jaar geprobeerd, het is niet gelukt, de Holocaust was de uiteindelijke apocalyptische uitkomst. En ook tegenwoordig is antisemitisme, ook van de zijde van oorspronkelijke Europeanen, niet van de lucht.

De laatste lezing is een verontrustend boekje. Maar ja, boeken die je aan het denken zetten, zijn altijd de beste. Dit is zo’n boek, ook al is het maar een paar pagina’s dik.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Met dank aan Alfred Sachs.

Boeken van deze Auteur:

De laatste lezing

Beste fanatici

Auteur:
Amos Oz
Categorie(ën):
Literatuur

Judas

Auteur:
Amos Oz
Categorie(ën):
Literatuur