Biografie over Van Meegeren
[Recensie] Lang was dit het imago van Han van Meegeren (1889-1947): een begaafde en verongelijkte kunstzinnige schelm, die het in 1937 lukte rijk te worden met de verkoop van zijn schilderij De Emmaüsgangers aan Museum Boijmans van Beuningen, dat net als iedereen geloofde dat het een nieuw ontdekte Vermeer was. Na de oorlog werd hij gearresteerd omdat in Hermann Görings collectie een Vermeer was aangetroffen die van Van Meegeren gekocht was. Het gerechtelijk onderzoek bracht de bal aan het rollen: de schilder bekende om zijn hachje te redden dat Göring geen Vermeer maar een Van Meegeren in zijn collectie had, en dat De Emmaüsgangers ook een Van Meegeren was. Hij had meer Duitse kunstliefhebbers beduveld. Reputaties in de kunst- en museumwereld sneuvelden, en Van Meegeren kreeg een jaar gevangenisstraf, wat hij niet overleefde. Sindsdien veranderden biografische en kunsthistorische studies zijn imago gaandeweg in dat van een hebberige kunstboef.
Nu komt de Amerikaanse kunsthistoricus Jonathan Lopez na jaren gedegen archiefonderzoek met een nieuw en vernietigend oordeel, wat hij meeslepend opschrijft: Van Meegeren was een pathologische leugenaar met een vroege sympathie voor het nazisme. Hij was in de jaren ’20 al betrokken bij een Haagse groep professionele vervalsers die ‘oude meesters’ leverden aan de kunsthandel en ook direct aan verzamelaars. Daarnaast schreef hij in het kunsttijdschrift De Kemphaan (1928) over het ‘cultuurbolsjewisme’ dat de Nederlandse cultuur en volksgeest bedreigde. Hij sloot zich nooit aan bij een fascistische of nazistische organisatie, maar ging wel intensief om met NSB-dichter Martien Beversluis en de nazistische kunstenaar Ed Gerdes: de drijvende kracht achter de Kultuurkamer en op het Departement voor Volksvoorlichting en Kunsten verantwoordelijk voor de promotie van de Nederlandse kunst. Hij liet Van Meegeren meedoen aan tentoonstellingen in Duitsland. Die droeg een schilderij op aan Hitler, en liet de Führer in 1942 een album geven met zijn tekeningen en gedichten van Beversluis; daarin stond in handschrift: “Dem geliebten Führer in dankbarer Anerkennung gewidmet, von H. Van Meegeren, Laren, Noord-Holland 1942”.
Lopez had biografisch een nog sterker verhaal gehad als hij meer contextuele ruimte had gegeven aan de jeugd van Van Meegeren als zoon van een leraar aan de HBS in Deventer, zijn voortijdig afgebroken studie bouwkunde in Delft, en zijn andere werk, zoals de portretten. Een prachtig voorbeeld is dat van dr. M.E. Houck, de eerste directeur van het Deventer Historisch Museum, waar het ook hangt.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
