Filosofen en de liefde, als dat maar goed gaat
In het boek De liefdesparadox werpen acht hedendaagse filosofen hun blik op de liefde
[Recensie] De liefde valt niet te verklaren, definities blijven vaag en je kunt het niet zien als je iemand opensnijdt. Filosofen hebben het onderwerp dan ook lang links laten liggen, zo beschrijft het boek De liefdesparadox. Maar tegelijk weet ook iedereen liefde bestaat – we zien het zelfs als onze drijvende kracht. Veel films, liedjes, boeken en kunst gaan erover of hebben op zijn minst een bijrol voor de liefde. Of het nu pijn doet of onnoemelijk veel vreugde geeft.
Meerdere invalshoeken
In De liefdesparadox geven acht hedendaagse filosofen op hun eigen manier antwoord op de vraag wat liefde is. Elk belicht een ander aspect van het onderwerp. Liefde volgens filosofen uit de Oudheid, de opkomst van de romantische liefde, meerdere liefdes op hetzelfde moment, enzovoort. Samen vormen ze een veelzijdig beeld van (het ontstaan van) de hedendaagse liefde in de westerse cultuur. Andere culturen en vormen van liefhebben worden helaas buiten beschouwing gelaten.
Het boek is geschreven voor een breed publiek, nadat uit een symposium bleek dat er veel interesse was in het onderwerp. Dat wil niet zeggen dat het een gemakkelijk leesbaar boek is geworden; je moet er wel echt je aandacht bijhouden. Elke wetenschapper heeft zijn eigen hoofdstuk geschreven, waarbij de één meer jargon en lastige zinnen gebruikt dan de ander. Een kleine selectie, beginnend met het voorwoord.
Friends with benefits
Wim de Muijnck (Radboud Universiteit Nijmegen) heeft van het voorwoord een prettige inleiding op het onderwerp gemaakt. Zo legt hij uit dat filosofen lang dachten dat het begrip liefde het denken zou vertroebelen. Er wordt pas serieus werk gemaakt van het onderwerp sinds de twintigste eeuw, waarbij de Amerikaanse filosoof Harry Frankfurt op een paradox stuitte. “Wie exact en om voor iedereen overtuigende redenen meent te kunnen uitleggen waarom hij van iemand houdt, begrijpt er duidelijk niets van. Maar wie zegt dat hij die iemand zomaar liefheeft, in de zin dat zijn liefde net zo goed een willekeurige andere had kunnen betreffen, begrijpt het al helemaal niet.”
Frank Rebel (Universiteit van Amsterdam) begint bij het begin: de Oudheid. Het westerse beeld van de liefde, die van die soulmate, is namelijk verre van een universeel beeld en ook pas vrij recent ontstaan. In de Oudheid maakten filosofen onderscheid tussen eros, philia en agape. “Eros in klassiek Grieks is intens verlangen of streven. Bij liefde tussen twee mensen is er sprake van een seksuele component.”
Philia is de liefde voor vrienden en familie, maar ook die van minnaars. Een soort friends-with-benefits, maar de grens met eros is niet altijd duidelijk. Agape is de onbaatzuchtige variant van de vroege christenen: de liefde voor God en voor de naaste. Ook Charles Hupperts (Universiteit van Amsterdam) kijkt naar de Oude Grieken. Aan de hand van Plato’s fascinatie met eros, gaat hij dieper op deze liefde in.
Geen vrije wil bij liefde?
Katrien Schaubroeck (Universiteir Antwerpen) diept de rationele kant van liefhebben uit. De eerder genoemde Harry Frankfurt, de oervader van de filosofie over liefde, beweerde “dat er geen redenen zijn om lief te hebben, hoewel de liefde zelf een bron is van redenen.” Je kiest niet van wie je houdt, je bent daarin volkomen willoos. Vandaar dat een partner die op papier voldoet aan alle wensen, geen match hoeft te zijn.
Maar in tegenstelling tot deze nu algemene denkwijze, beredeneert Schaubroeck dat we minder willoos zijn in de liefde. Daarmee bedoelt ze niet de redenen die uit liefde voortkomen: al het moois wat je ziet in de ander, juist omdat je van hem of haar houdt. Maar de redenen om lief te hebben zijn volgens haar wel beïnvloedbaar. Bijvoorbeeld door te praten over diegene die je liefhebt, waardoor je gevoel voor hem of haar groeit.
Polyamorie
Frank Hindriks (Rijksuniversiteit Groningen) wil ik ook niet onbenoemd laten. Zijn hoofdstuk gaat over onze vastgeroeste blik op de unieke romantische liefde en polyamorie (meerdere liefdes tegelijk). Het leest af en toe een beetje als een promopraatje voor het laatste. Of ben ik ook zo geïndoctrineerd door het romantische idee van die ene partner die (op dat moment) goed bij je past? Dit hoofdstuk intrigeerde mij in ieder geval, juist omdat ik liefde heel anders beleef.
Volgens Hindriks berusten redenen van ware liefde op verbindingswaarden, die de relatie waardevol maken. ‘Een relatie biedt ons allerlei waardevolle zaken, zoals vertrouwdheid met elkaar en gedeelde herinneringen, die buiten een relatie niet mogelijk zijn OMDAT ze nu juist een speciale verbondenheid met een ander persoon vereisen.’ Even verderop gaat hij verder over de verbindingswaarden. ‘Maar waarom zou liefde gericht moeten zijn op slechts één persoon? Je kunt ook verschillende verbindingswaarden realiseren in meerdere relaties in plaats van slechts één relatie.’
Omdat dit niet onmogelijk lijkt, pleit Hindriks voor het opgeven van de liefde voor één persoon tegelijk als de ware liefde. En polyamorie als de andere optie. Interessant om te lezen, ook voor wie de kriebels krijgt van het idee alleen. Al met al een interessant boek met verfrissende invalshoeken en theorieën over de liefde. Wat mij betreft kan daar niet genoeg over geschreven worden.
—
Eerder verschenen op Kennislink
