De toegang tot het andere geheugen
[Recensie] De compacte romans van Marilou Nilessen (1970) overtuigen. Ze is van huis uit journalist, onderzoeker en is momenteel historisch verslaggever en podcastmaker bij het Brabants Historisch Informatie Centrum. Ze heeft een voorliefde voor Parijs. Er zijn parallellen tussen haar debuutroman Ontwaak zonder mij (2020) en haar tweede roman De lifters van Loulou. De auteur verbindt heden en verleden met elkaar en zorgt dat haar romans altijd een diepere laag bevatten. In beide romans speelt een onderzoeker een rol. Het levert boeiende, hecht geconstrueerde, spannende romans op, geschreven in een vloeiende stijl.
De lifters van Loulou zou je een road novel kunnen noemen: een literaire reis waarbij je de plekken leert kennen die bezocht worden, maar – veel belangrijker – ook de innerlijke reis van de personages ervaart.
Juliëtte van Santvoort heeft een conflict gehad met haar hoofdredacteur Bas de Man. Hij staat een journalistiek voor die gebaseerd is op “begrotingen, ramingen en budgetteen, niet op nieuwsgierigheid of waarheidsvinding.” Bas vindt dat ze teveel tijd besteed aan research. Het moet allemaal sneller. Maar er is meer aan de hand met Juliëtte. De relaties die ze heeft lopen steevast stuk. Voor rust in haar hoofd wil ze dan altijd naar Parijs, “de stad die me beter begrijpt dan welke man ook.” Ze stapt in de geërfde Citroën HY, met de koosnaam Loulou, en trekt naar Parijs op zoek naar de waarheid over zichzelf. De HY “is niet alleen het vervoer naar een andere bestemming, maar ook naar een andere tijd. Een tijd waarin het verkeer anders was, in een andere wereld. Alles langzamer, minder geavanceerd, minder hoogontwikkeld. Een tijd die beter bij mij past.” Ik vind het een prachtige verbinding die de auteur hier legt.
Drie verhaallijnen
Onderweg ontmoet ze Alexander De Bruyckere, haar vroegere hoogleraar kunstgeschiedenis. Ze heeft hem twintig jaar niet gezien. Ze heeft hem voor het eerst als student gezien zo rond de millenniumwisseling. Een ogenschijnlijk terloops element dat Nillesen in haar verhaal stopt. Het nieuwe millennium is een markeringspunt in de tijd. Hij lift met haar mee, letterlijk, maar ook figuurlijk. Hij vergezelt haar namelijk op de tocht die ze naar zichzelf maakt. Het verhaal van Alexander is de tweede verhaallijn in de roman. Hij mist zijn overleden echtgenote met wie hij veertig jaar samen is geweest. Een derde verhaallijn is die van Sophie, een beetje een mysterieus meisje, die meelift en ook ineens weer verdwijnt. Haar ouders zijn verongelukt toen ze zeventien jaar was en de moeder van haar beste vriendin naam haar mee naar huis. “Daar gaf ze me drie belangrijke dingen: aandacht, troost en À la recherche du temps perdu.” Sophie zorgt voor spanning in het verhaal. Alle drie de personages blijken hun eigen verhaal, geheim te hebben.
Vermeer en Proust
Alexander neemt Juliëtte in Parijs mee naar allerlei plekken, die als je wat verder nadenkt niet zo toevallig blijken: Huis Deyrolle in Rue du Bac, waar men sinds 1831 opgezette dieren en rariteiten uit de natuur verkoopt. Ze bezoeken in diezelfde straat de schrijn van de heiligverklaarde non Catharina Labouré. Alsof iets doods een ziel krijgt. Alsof dingen uit het verleden toch een enorme betekenis hebben. Dat past weer zo goed bij de zoektocht van Alexander en Juliëtte.
Alexander brengt kunst, ‘anders kijken naar de wereld’ in het verhaal. Dat gebeurt op verschillende manieren met centraal daarin À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd) van Proust. Proust komen ze tegen op een veiling van een van zijn brieven en ‘reist’ vervolgens met hen mee. Diens romancyclus begint in de ik-vorm als een autobiografisch verhaal, maar beschrijft niet alleen eigen herinneringen. Het gaat ook om een bezinning op literatuur. De lifters van Loulou is ook geschreven vanuit het ik-perspectief, van Juliëtte, gaat over herinneringen, maar ook over bezinning. Proust laat het ‘gele vlak’ in Gezicht op Delft , het schilderijvan Johannes Vermeer, een rol spelen in zijn romancyclus. Het is een klein, onopvallend vlak. (Proust) “constateert dat hij zo had moeten schrijven, in verscheidene lagen kleur, zoals dit kleine gele muurvlak.“ Ook andere kunstenaars komen aan de orde en kleuren zo de diverse thema’s in het verhaal, zoals het Joodse Bruidje van Rembrandt (“een schilderij over kwetsbaarheid, liefde leven en vriendschap”). Nillesen verbindt Alexander, Sophie en Juliëtte alle drie met Proust en doet dat middels de puntkomma, die in zijn oeuvre prominent aanwezig is: “Het basisidee is dat je binnen een zin dingen aan elkaar verbindt, gebeurtenissen die een pauze nodig heeft. Juist in langere zinnen wil hij een soort eenheid, een miniatuurtje schetsen. Ik werd gegrepen door dat ritme, dat kabbelen van zijn zinnen. Alsof ik opeens zag: zo is het leven, als de zee die af en aankomt […]. Mijn leven was zo’n zin. Nog niet klaar om een punt achter te zetten, maar er zat wel een breuk.” En over het waarom van het schrijverschap van Proust schrijft Marilou Nillesen: “Hij vindt een deur die leidt tot een andere manier van herinneren. […] Je vergeet ervaringen, mensen, pijn en plezier. […] Totdat die verborgen deur wordt geopend, die toegang naar dat andere geheugen, met al die beelden die worden wakker gekust door die zintuiglijke gebeurtenissen.” Zie daar de kern van het prachtige verhaal dat Marilou Nilessen vertelt.
Opbouw en metaforen
De vorm van het verhaal past prachtig bij de inhoud. Het verhaal kent geen hoofdstukken. Cursief afgedrukte passages verbinden de fases in het verhaal. Het zijn reflecties van Juliëtte en je zou ze kunnen zien als puntkomma’s in het verhaal, net zoals Proust de puntkomma in zijn romancyclus gebruikte. De auteur heeft de personages een eigen stem gegeven en gebruikt originele beeldspraken: “Een mens heeft meer kanten, als een discobal: ieder spiegeltje weerkaatst een klein stukje van de werkelijkheid.”
In De lifters van Loulou gaat het om hoe we met het perspectief tijd om kunnen gaan: het perspectief van het heden, het verleden, maar ook dat van het opnieuw tot leven gewekte verleden. En oorspronkelijk was de titel van Prousts cyclus Les intermittences du cœur, een titel die gaat over het leven en de liefde. En daar gaat deze roman ook over.
Marilou Nillesen excelleert in deze roman, schrijft zoals iemand schildert. Aanrader!
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
