Slapen als levensdoel
[Recensie] De luiaards in de vruchtbare vallei uit 1964 is een van de vijf in het Nederlands vertaalde boeken van de Frans-Egyptisch schrijver Albert Cossery. De rest van zijn kleine oeuvre – nog drie romans – is niet beschikbaar in het Nederlands. De vertaling van De luiaards in de vruchtbare vallei is van Mirjam de Veth. De eerste editie is uit 1997 en verscheen bij de kleine uitgeverij Coppens & Frenks. In 2020 publiceerde uitgeverij Jurgen Maas een nieuwe editie.
Het verhaal draait om een familie waarvan de leden – vader Hafiz, zijn broer en zijn drie zoons – het liefst permanent in hun nest liggen. Zij ontwaken slechts om aan tafel te gaan. Een jonge huishoudster zorgt voor het eten. Deze idylle wordt verstoord door de Siraag, de jongste zoon. Hij heeft het in zijn hoofd gehaald om het huis te verlaten om te gaan werken. Zelf weet hij eigenlijk niet wat werken is. Hij heeft nooit iemand ontmoet die hem dit heeft uitgelegd en hij heeft er de wildste voorstellingen bij. Zijn familie beschouwt hem vanwege dit waanzinnige idee als een gevaarlijke gek.
“Toen hij tegen hen zei dat hij wilde gaan werken keken ze hem allemaal ongelovig aan, niet alleen vanwege zijn beslissing, maar vooral door hun eigen gebrek aan kennis op dat gebied. Het ging hun begrip te boven.”
Siraag gaat regelmatig naar een half afgebouwde en in verval geraakte fabriek. Hij vraagt zich af wanneer deze fabriek ooit in bedrijf zal worden genomen en of hij er dan kan werken. Wanneer duidelijk wordt dat dit niet gebeurt geeft hij al bijna de hoop op. Toch gaat hij af en toe nog naar buiten en wil hij naar de stad. Zijn vader raadt hem dat sterk af. Het is daar levensgevaarlijk met al die moordenaars en trams die je kunnen aanrijden. Bovendien zal de regering je arresteren vanwege je subversieve ideeën. “Ik vraag me trouwens af waar je die vandaan hebt. Je bent in een fatsoenlijke familie geboren. Ik verzoek je onze reputatie niet te grabbel te gooien.”
Galaal is de oudste broer. Hij slaapt permanent. Althans, over hem wordt gezegd dat hij al drie maanden zijn bed niet uit is gekomen. Maar dat is niet waar. Om te eten moet hij iedere dag opstaan. Dat gaat niet van harte.
“Hij leek erg ongelukkig door het feit dat hij op was en zich moest bewegen. Zijn angstige manier van doen en zijn mechanische gebaren vormden als het ware een dagelijks herhaald huzarenstukje.”
Het verhaal van deze familie is buitengewoon geestig en bizar. Naast het verhaal van Siraag heeft ieder familielid een eigen verhaallijn. Het mooie van de manier van schrijven van Cossery, in dit boek en in andere romans van hem, is dat hij moeiteloos van verschillende losse verhalen een eenheid weet te maken en dat hij zeer kundig van perspectief weet te wisselen. Rafiek, de middelste broer had ooit een verhouding met een knap hoertje. Zij wilden met elkaar trouwen maar hij maakte het uit. Vader Hafiz vreesde een vrouw in huis die hen het slapen zou belemmeren. Het meisje dat inmiddels een kind heeft en nog dagelijks met name studenten ontvangt in haar kleine kamer, is nog steeds boos op hem. Rafiek probeert haar te benaderen om uit te leggen waarom hij het uitmaakte. Cossery beschrijft van binnenuit wat hij denkt én wat het meisje denkt. De overgangen zijn heel vloeiend en vanzelfsprekend. Als lezer heb je op basis van hun gedachten een idee hoe het afloopt, maar Cossery verrast je dan met een andere afloop. Hij past deze manier van schrijven, deze techniek, veel toe in dit boek. Het is een van de redenen dat zijn werk nooit verveelt: je denkt iemands gedachtegang te kunnen volgen, maar dan weet Cossery een verhaal een nieuwe wending te geven, waar je niet op bedacht bent. En hoe bizar de wendingen zijn, je accepteert ze toch als logisch. Dat is heel knap.
De luie familie geeft Cossery de ruimte om allerlei groteske figuren en situaties op te voeren. De vader, die op de bovenverdieping woont en deze nooit verlaat, heeft het in zijn kop gehaald om zelf te trouwen. Een koppelaarster is op pad gestuurd om een geschikte kandidate te vinden. De twee oudste zoons zijn in alle staten. Een huwelijk zal zeker de rust verstoren. De beste oplossing is om de koppelaarster simpelweg te doden. Dan blijkt dat de oude Hafiz een enorme gezwel, een zogenaamde breuk, tussen zijn benen heeft. Cossery beschrijft het geval in al zijn ranzigheid. De jongens zijn even gerustgesteld, maar nog niet helemaal overtuigd. “Ze is een duivels handige koppelaarster. Dat mens is nog in staat een dode uit te huwelijken.” Zij komt inderdaad op de proppen met een meisje van zestien uit een goede familie. Bij het zien van de breuk raakt de moddervette koppelaarster in een soort trance. Zij begint het gezwel te masseren. Een van de broers ontwaakt juist op tijd en weet haar van de trap af te gooien.
De luiaards in de vruchtbare vallei is een van de beste boeken van Albert Cossery, maar eigenlijk is al zijn werk geweldig. Je moet wel zijn absurde gevoel voor humor kunnen waarderen. In het nawoord beschrijft Mirjam de Veth het leven van Albert Cossery. Hij groeide zelf op in een gezin waar niet gewerkt werd. Zijn vader verkocht af en toe een stukje land, waarmee zij weer even vooruit konden. Hijzelf heeft naast schrijven nooit ander werk gedaan. Hij woonde meer dan vijftig jaar in dezelfde Parijse hotelkamer. Om spullen gaf hij niet. In zijn ouderlijk huis waren wel altijd boeken aanwezig. Als klein kind verslond hij al wereldliteratuur. Later zei hij dat school alleen goed is om te leren lezen: “vanaf dat moment heb je toegang tot alle boeken en daarin vind je alles wat je nodig hebt in het leven.” Zijn moeder was overigens analfabete. Met haar ging hij als kind naar de film om de ondertiteling voor te lezen.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen boeken
