"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De man van gas en licht

Zaterdag, 30 januari, 2010

Geschreven door: Nicolette Smabers
Artikel door: Carmen Meuffels

Verrassende reis door familieverleden

Onder meer je verleden bepaalt wie je bent. Maar wat als je te jong bent om zelf herinneringen aan vroeger te koesteren, en de geschiedenis van je familie zoveel van de jouwe afwijkt dat je alleen op de wereld lijkt te zijn? Het overkomt de zestienjarige Eva Porceleyn, de fantasierijke hoofdpersoon uit de nieuwe roman van Nicolette Smabers, De man van gas en licht. Terwijl haar ouders en haar oudere broer Rudi plannen maken om in Californië hun American dream te verwezenlijken, probeert Eva haar leven in Nederland op orde te krijgen en haar familiegeschiedenis te reconstrueren, met alle verrassende ontdekkingen van dien.

Aan het begin van De man van gas en licht maken we kennis met het gezin Porceleyn en hun onalledaagse familiegeschiedenis: Vader Freek, moeder Nellie en zoon Rudi zijn uit Indië weggetrokken, het land waar Freek een paar jaren als krijgsgevangene in een jappenkamp heeft doorgebracht. Eenmaal in Nederland aangekomen wordt het jongste lid van het gezin geboren, Eva. De man van gas en licht omschrijft haar identiteitscrisis: hoe ze zich minder Indisch voelt dan de rest van haar gezin, hoe ze veel dingen niet begrijpt en waarom ze niet naar Amerika wil verhuizen.

Behalve Eva’s gezin spelen ook de broers van Freek een rol: Dicky en Leo. Leo woont met zijn vrouw Amanda en hun dochter Renate in Nederland, en de goklustige Dicky woont in Florida. Totdat hij op een dag besluit naar Nederland te komen om ‘met Freek te praten’. Maar voor het zo ver kan komen overlijdt hij, en met zijn dood komt er een einde aan wat Eva de ‘periode van vertrouwen en geluk’ noemt.

Vanaf dat punt gaat het namelijk bergafwaarts met het gezin Porceleyn. Het kampsyndroom speelt vader Freek parten: hij lijdt aan slapeloosheid en brengt zijn tijd door in depressieve en soms zelfs krankzinnige toestand. Op geloofwaardige wijze omschrijft Smabers de gedachtes van het jonge meisje dat zich voor haar vader schaamt en krampachtig probeert te onthouden welke onderwerpen ze moet vermijden:

Boekenkrant

‘Hoe moet je alles uit elkaar houden? Er is al zoveel te onthouden. Niet zeggen dat pa soms thuisblijft van zijn werk omdat hij ’s nachts niet kan slapen. Niet rondbazuinen dat pa wel in God gelooft en toch alleen maar naar de kerk gaat als hij daar zelf zin in heeft. Niet praten over de voetbalclub van Rudi.’

Minder geloofwaardig zijn de gesprekken die Eva en haar zestienjarige leeftijdsgenootjes voeren. Zo houdt Simon, de verkering van Eva’s vriendinnetje Madeleen Timmermans, een filosofisch aandoende uiteenzetting over wat verliefdheid is:

‘Au fond is het niets bijzonders. Het is voornamelijk een spelletje met jezelf. En je moet erop letten dat je niet verliefd wordt op de verliefdheid zelf.’

In De man van gas en licht sluit Eva zich af voor alles wat ze niet begrijpt, en dat is nogal wat; ze begrijpt niet waarom Dicky’s dood zo’n grote impact op haar vader heeft, en ze begrijpt evenmin waarom ze op een dag niet meer met Madeleen Timmermans mag omgaan wanneer diens broer Maurits een relatie met Renate Porceleyn dreigt te krijgen. De nieuwsgierigheid van de lezer wordt meermalen geprikkeld: waar wilde Dicky met Freek over praten vlak voor hij stierf, en waarom wil de familie Porceleyn van het ene op het andere moment niets meer met de Timmermans te maken hebben?

Het antwoord op deze vragen blijft lange tijd uit, omdat de jonge Eva liever in haar fantasiewereld vlucht dan op onderzoek uit te gaan. Pas wanneer ze opgroeit en terugdenkt aan haar lagere schooltijd besluit ze alsnog uit te zoeken wat er zich vroeger exact afgespeeld heeft. Haar vader, moeder en broer zijn inmiddels geëmigreerd naar Amerika. Zijzelf is achtergebleven om uit te vinden hoe ze de rest van haar leven wil inrichten.

Dan openbaart het verleden zich stap voor stap, meestal door middel van dialogen die Eva voert met Madeleen, en uiteindelijk door cassettebandjes die haar vader heeft ingesproken en die hij haar stuurt vanuit Californië. Op dit punt laat De man van gas en licht te wensen over: de gesproken tekst die opheldering moet brengen is weliswaar levensecht, maar daardoor ook heel uitgebreid. Door de vele herhalingen vertraagt het verteltempo. Het verhaal wordt op deze momenten ietwat langdradig en dat doet de aanvankelijke spanning teniet. De grote openbaring op zich maakt wel weer heel wat goed: die is namelijk onvoorspelbaar en zelfs een tikkeltje huiveringwekkend.

Boeken die het koloniale verleden van Nederlands-Indië verweven met een persoonlijke familiegeschiedenis zijn er al volop. Toch slaagt Smabers er met De man van gas en licht in een intrigerend verhaal te vertellen met als middelpunt een klein, onwetend meisje dat opgroeit tot een jonge, intelligente vrouw. Tegelijk met Eva verkrijgt de lezer duidelijkheid in haar familiegeschiedenis, om tot slot van alle onwetendheid verlost te worden: de puzzelstukjes passen perfect in elkaar.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Stiefmoeder

De man van gas en licht