Theologische perspectieven op de 21e eeuw
De auteurs
[Recensie] Marcel Poorthuis is emeritus hoogleraar interreligieuze dialoog aan Tilburg University en Wilken Veen is emeritus predikant van de Protestantse Kerk in Amsterdam. Zij brachten een imposante rij auteurs bij elkaar die samen over de expertise beschikken om over een imposante rij recente theologen te schrijven. Poorthuis was eerder al betrokken bij dat andere lijvige standaardwerk, 25 eeuwen theologie, waarvan dit boek in feite het vervolg is.
Thematiek
Dit boek biedt een overzicht van alle relevante recente theologen, de denkers die pakweg de afgelopen drie decennia het theologische gesprek bepaalden. Het biedt daarmee een staalkaart van recente trends in de theologie.
Dat pakken de redacteuren lekker breed aan. In het eerste deel zijn de besproken theologen ingedeeld naar ‘confessionele identiteit’, dus katholiek, protestants, joods, islamitisch, et cetera. In het tweede deel is voor een thematische indeling gekozen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om christelijke feministische theologie, Afrikaanse theologen, of continentale filosofische theologie. Het ene thema zal de lezer vertrouwd zijn, het ander zal weer een onbekend veld aanboren.
Op deze manier bespreekt het boek maar liefst 93 denkers. Eerst wordt kort iets verteld over leven en werk van de besprokene, waarna een in het Nederlands vertaalde passage volgt uit zijn of haar werk.
Wat valt op?
Een eerste, eenvoudige observatie is dat er behoorlijke diversiteit in deze lijst zit. Zeker, er zijn de typische rijtjes oudere witte mannen, die nu eenmaal in veel genres de dienst uitmaken. Maar er is volop oog voor het wereldwijde theologische gesprek, voor het perspectief van mannen en vrouwen, verschillende culturen en steeds weer verrassende genres. Eenkennigheid is dit boek vreemd. Het is ook niet te beroerd om populaire namen als Thich Nhat Hanh of Anselm Grün een plekje te geven naast vrijwel ondoordringbare filosofisch-theologische orakels.
Toch is het verleidelijk om te mijmeren over het soort thema’s en motieven dat deze bonte verzameling denkers verbindt. Ik moest denken aan woorden als ‘andersheid’ en ‘marginaliteit’. Het valt op dat veel van deze recente denkers een kritisch gesprek met de moderniteit voeren – soms heel filosofisch, dan weer heel geëngageerd, of juist pastoraal. De stem van de theologie is hier kilometers voorbij het spreken van de kerk als een systeem van macht en waarheid. Theologie klinkt hier meer als verzetsstem, die recht probeert te doen aan de positie van de verdrukte, zoals in de Bijbel zelf ook volop gebeurt. God zit hier niet in de systemen, maar eerder in de gaten, groeit tussen de stoeptegels en gloeit in verzetshaardjes. Het gaat dan ook veel over Gods immanentie. Dat wil zeggen: Hoe is God aanwezig in de relaties van het menszijn, de schepping, het ervaren leven, wat heeft God met ecologie en politiek te maken?
Reden om dit boek niet te lezen
Natuurlijk wil je direct discussiëren over keuzes waarom bepaalde theologen wel of juist niet in de bundel opgenomen zijn. Bert ter Schegget vind ik persoonlijk geen noodzakelijke naam als je denkt aan recente protestantse theologen, zeker internationaal gezien. En dan staat de volop actieve, prominente theoloog Miroslav Volf er gewoon niet in? En de Anglicaanse nieuwtestamenticus Tom Wright? Verder is het boek nu al toe aan een update hier en daar. Leuk dat Erik Borgman er in staat, maar zijn publicaties van na 2015 worden niet meer besproken.
Het op zichzelf goede idee om de theologen vooral via hun eigen teksten aan het woord te laten, pakt vaak niet heel lekker uit. Het tekstexcerpt komt doorgaans uit een heel specifiek en complex groter geheel. Als lezer kun je er dan maar moeilijk in komen.
Reden om dit boek wel te lezen
Al met al is het toch een heel complete, brede, gevarieerde set recente theologische denkers. Ze worden goed en gedegen ingeleid. Je krijgt een goed beeld van wat er theologisch zoal speelt tegenwoordig, wat de dilemma’s en de onderwerpen zijn waar de theologie zich mee bezig houdt aan het begin van de eenentwintigste eeuw. Het geeft de lezer volop nieuwe ideeën en perspectieven.
—
Eerder verschenen in Trouw
