De muur

[Recensie] Wie het tegenwoordig over een muur heeft denkt natuurlijk meteen aan Trump en zijn muur tussen de VS en Mexico (waarvan de plannen al uit 2006 stammen, onder leiding van Bush en goedgekeurd door onder andere Obama en Hilary Clinton) maar op veel meer plekken op de wereld worden muren opgetrokken. Sinds de val van de Berlijnse muur in 1989 zijn er wereldwijd tientallen nieuwe bijgekomen. Alles om buitenstaanders buiten en/of ‘eigen’ mensen binnen te houden.

Dick Wittenberg schreef hier een reportage over voor De Correspondent. “Van Oezbekistan tot Botswana, van Thailand tot Iran. Van Brunei tot Koeweit, China en Turkmenistan. Bangladesh, met een grens van 4.288 kilometer, is al helemaal omheind met prikkeldraad. Saoedi-Arabië streeft naar een muur rondom het hele land. Samen zijn de grensbarrières meer dan 29.000 kilometer lang. Ze kunnen de helft tot drie kwart van de aardbol omspannen.”

Hij schrijft dit in 2013 dus nog voor we überhaupt aan Trump dachten.  Ondertussen zijn er alweer meer muren en hekken bijgekomen. Engeland en Frankrijk bouwen samen een muur bij Calais, tussen Maleise en Thailand staat er een, tussen Noord- en Zuid-Korea. De Israëlische Muur op de westelijke Jordaanoever in Palestina kreeg veel aandacht maar van de meeste andere had ik geen idee. En ik vermoed met mij veel mensen.

De muur van John Lanchester speelt in Engeland na de Omwenteling. Wat dat keerpunt precies was komen we niet te weten maar het zeewater is gestegen en in plaats van dat er stranden liggen staat er nu een muur op de kustlijn van het eiland. Een muur om de Anderen buiten te houden. Die Anderen komen van zee en proberen het land binnen te komen. Waar zij vandaan komen is niet duidelijk. Dat weet ook Joseph Kavanagh niet. Hij weet alleen dat hij zijn verplichte dienstjaren op deze muren moet doorbrengen. En dat duurt lang want het is saai. 12 uur in je eentje uitkijken over een zee waar vrijwel niets verandert behalve het weer, de wolken en de hoogte van de golven, zonder een moment de aandacht te mogen laten verslappen. Lanchester laat die saaiheid goed doordringen in zijn stijl. Veel herhalingen van zinnen en woorden, het tellen van alles, het analyseren van verschillende soorten kou. Enig lichtpuntjes tijdens de diensten zijn de gezamenlijke maaltijden met de nabijgelegen wachters en de bezoekjes van Mary die haar ronde doet over de muur om alle dienstdoende jongeren te voorzien van thee en energierepen.

Het is niet moeilijk in te vullen wat er gebeurd is, waarom het water gestegen is en de muur gebouwd werd. Maar door het niet te benoemen kan het meer zijn. Wordt het een groter verhaal over veranderende werelden, over uitsluiting en privileges. Over veranderingen in het klimaat en de mogelijke gevolgen daarvan. Over wie of wat bepaalt dat jij aan de ene kant van die muur staan en een ander aan de andere kant.

Naast het daadwerkelijke wachtlopen op de muur zijn er trainingen en de vrije dagen waarin Joseph naar zijn ouders gaat. Ook daar een en al verveling. De jongeren zijn boos omdat de oudere generaties gezorgd hebben voor de situatie zoals die nu is. Op filmpjes zien de jongeren hoe de wereld was voor de Omwenteling en waar zij dus nooit meer van kunnen genieten. Het strandleven, zwemmen in de golven. Reizen met het vliegtuig is alleen nog maar voorbehouden aan de elite. Het streven van Joseph is om daar ooit bij te horen en zo nog iets van zijn leven te kunnen maken.

Uiteraard loopt alles anders. Uiteindelijk komt die aanval van buiten en moet er gevochten worden. Als het niet lukt de Anderen buiten te houden worden de dienstdoende mensen verbannen. Buiten de muur gezet. De rollen worden omgedraaid en een deel van de vraag wie die Anderen zijn wordt duidelijk. Het kan iedereen zijn. Jij en ik, zij en wij. Afhankelijk van waar jij op dit moment bevindt ben jij een Ander. Of ben ik die Ander?

Wittenberg werpt in zijn artikel de vraag op of deze muren landen veiliger maken of dat ze juist een bedreiging vormen voor veel mensen. Hij geeft ook het antwoord: ” Een bedreiging. Dat beeld rijst op uit een stortvloed van wetenschappelijke publicaties. ‘Het is een systeem van systematische uitsluiting. Grensmuren beschermen, rechtvaardigen en versterken ongelijkheid,’ zegt geograaf Reece Jones in een telefonisch vraaggesprek (met Wittenberg). ‘Al die muren vormen samen een mondiaal systeem van apartheid.’”

Het boek van Lanchester geeft geen antwoorden. Het neemt je mee in een verhaal dat aan de ene kant onwerkelijk lijkt voor ons, hier, maar dat tegelijkertijd realiteit is voor veel mensen. Die muren staan er al, de zeespiegel is op veel plekken al gestegen, veel mensen zijn al op de vlucht, op zoek naar bescherming en veiligheid. Het kan zo maar gebeuren dat je ineens aan de andere kant staat.

—

Eerder verschenen op haasblog.nl

Meer zien: De npo heeft een documentaireserie “waarin over de hele wereld muren bezocht worden die mensen uit elkaar houden. De werkelijkheid van de mensen die leven bij die muur zit soms anders in elkaar dan van tevoren gedacht.”