Over de actuele waarde van oerverhalen
[Recensie] De auteurs van dit boek proberen de oeroude verhalen, zo u wilt mythen, van Plato inzichtelijk te maken voor deze tijd.
Plato leefde in de klassieke oudheid, van 427 tot 347 v. Chr. Hij was een filosoof, leerling van Socrates, en staat bekend om zijn Ideeënleer. Centraal in deze leer is de opvatting dat er eeuwige, slechts met het verstand waarneembare Ideeën bestaan. Alleen filosofen kunnen de Ideeën kennen. De voorwerpen om ons heen zijn daarentegen aan voortdurende verandering onderhevig en kunnen niet de basis zijn voor kennis.
In de tijd van Plato was er nog geen boekdrukkunst en geen wetenschap. Mythen waren daarom belangrijk voor mensen om zich een beeld te vormen van de wereld, en het gedrag richting te geven. In dit boek zijn een mooi aantal mythen uitgezocht, vertaald, en elk voorzien van een toelichtend essay. In deze essays proberen de auteurs te laten zien op welke uiteenlopende wijzen, en in welke verschillende perioden de mythen zijn ingezet door mensen om hun eigen ideeën scherp te krijgen en kracht te geven. Er wordt naar verwezen in de literatuurlijst achterin het boek, met ook andere suggesties voor verder lezen.
In negen hoofdstukken worden de mythen behandeld. Als eerste het verhaal van de nobele leugen, afkomstig uit Plato’s De Staat. Het gaat over de vraag of een leugentje om bestwil wel mag. Daarna komt het beroemde verhaal van de grot, uit hetzelfde boek. Als mensen opgroeien in een grot, en alleen de schaduwen zien van de echte wereld, denken zij dat de schaduwen de echte wereld zijn. Dan volgt er een verhaal over de grootste prestatie van de stad, en vernietiging van de mensheid in het eveneens beroemde verhaal over Atlantis.
Een volgende vraag is: Kan deugd worden aangeleerd? Dit verhaal gaat erover dat de goden mensen uitrusten met allerlei deugden, zoals snelheid, wapens of ontsnappingsmogelijkheden. Dit om te voorkomen dat de soort uitsterft. Nog een bekend verhaal is de bolletjesmens. De mens bestaat in dit verhaal oorspronkelijk uit een ronde vorm van twee mensen aan elkaar geklonken. Deze bolletjes worden door de goden uit straf door midden gedeeld, en sindsdien zijn alle mensen op zoek naar hun wederhelft. Dat is liefde.
Nog een verhaal over de liefde komt uit het boek Symposium. Eros (liefde) is een grote god, de god van de liefde, die niet mooi is en ook niet goed. Hij is echter ook niet lelijk. Hij is de zoon van Middel en Armoede, maar gericht op het mooie. Hij zoekt naar wijsheid en onwetendheid. Daaruit blijkt dat Plato zoekt naar ‘het ware’. Hij ziet een verschil tussen volkse liefde en hemelse liefde. Dat laatste bestaat uit homostellen die niet alleen zijn aangetrokken tot elkaars lichaam, maar juist ook tot elkaars persoonlijkheid.
Uit het boek Phaedrus komt het verhaal over de driedeling van de ziel. Plato gelooft dat de ziel onsterfelijk is, in tegenstelling tot het lichaam. Eveneens uit dit boek volgt dat volgens Plato de ontdekking van het schrift een negatief gevolg heeft voor de mens. Dat komt omdat volgens hem de welsprekendheid de mens goed maakte. Schrijfkunst zou vergetelijkheid opleveren. Ook gaat er een stuk over het tijdperk van Kronos, over een samenleving in de oudheid waar beschermgeesten leven.
Uit Gorgias komt vervolgens het verhaal over het hiernamaals. Mensen die onrechtvaardig en goddeloos leven komen in de Tartarus, een plek van boete en straf. Mensen die goed leefden, komen in ‘de Eilanden van de Gelukzaligen’. Plato gelooft ook in reïncarnatie: het verhaal van ‘Er’.
Auteurs zijn Bert van den Berg en Hugo Koning. De eerstgenoemde is universitair docent Griekse en Romeinse filosofie aan de Universiteit van Leiden. Hij doceert en publiceert onder andere over Plato en de Platonische traditie. Hugo Koning is docent klassieke talen aan de Universiteit Leiden en het Stanislascollege in Delft. Hij doceert en publiceert onder andere over mythologie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
