"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De negen

Woensdag, 16 maart, 2022

Geschreven door: Gwen Strauss
Artikel door: Evert van der Veen

Vrouwen met karakter

[Recensie] Een groep van negen Franse en Nederlandse vrouwen, die actief zijn in het verzet, zoekt aan het einde van de oorlog vanuit de dodenmars vanuit het concentratiekamp Ravensbrück de weg naar de vrijheid.

Ieder hoofdstuk is aan één van de negen vrouwen gewijd, waarin haar levensloop en verzetswerk wordt beschreven. Deze terugblikken onderbreken de grote doorgaande verhaallijn van de ontsnapping maar de vrouwen worden wel prachtig gekarakteriseerd. Bij één van de Nederlandse vrouwen komt het Leidse studentenprotest ter sprake en de Leidse hoogleraar die in november 1940 een moedig anti-Duits betoog houdt. Naast het persoonlijke verhaal van de negen vrouwen beschrijven de hoofdstukken vooral het barre verloop van de bevrijdingstocht die de negen vrouwen maken.

Het boek beschrijft de situatie in concentratiekamp Ravensbrück vanaf 1944 en het is duidelijk merkbaar dat de Tweede Wereldoorlog ten einde loopt. Het boek is hierin informatief en beschrijft het dagelijkse leven dat gruwelijk en zwaar is al zijn er ook enkele Duitsers die de gevangenen wat humaner behandelen. Bijzonder is het feit dat vrouwen in Ravensbrück elkaar recepten vertellen en zelfs een kookboekje maken. Het is een vorm van overleven en bewaren van zingeving. Schokkend is hetgeen er over baby’s wordt verteld die in het kamp worden geboren; zij hebben uiteraard geen enkele kans om te overleven.

Boekenkrant

Hoopgevend zijn de signalen die tot de gevangenen doordringen dat Duitsland aan de verliezende hand is. “De vrouwen voelden een innerlijke kracht, omdat ze hadden besloten dat ze thuis zouden zijn voor Kerstmis. Ze telden de weken en de dagen alsof het een feit was, en niet een hoopvolle gedachte” (p. 79).

In het voorjaar van 1945 beginnen de dodenmarsen waarin de Duitsers gevangenen in westelijke richting drijven om hen uit handen van de naderende Russen te houden. In de steeds chaotischer wordende situatie worden de Duitse bewakers ook sadistischer maar “[d]e negen vrouwen besloten dat ze wilden blijven leven” (p. 96). Zij laten dan ook een grote dosis moed en doorzettingsvermogen zien die diep respect en bewondering afdwingen.

Ze maken heel wat mee tijdens hun tocht naar Frankrijk: hulpvaardige en afhoudende Duitsers, de hulp van gedeserteerde Duitse soldaten en de confrontatie met Duitse kindsoldaten. Ze steken een rivier over en weten een Amerikaanse basis in Colditz te bereiken. Zo keren ze terug naar “het LEVEN” zoals één van de vrouwen in haar dagboek schrijft.

Ook de impact van de Russische troepen – verkrachtingen en geweld – komt ter sprake. Interessant is tenslotte de aankomst in Parijs en de organisatie die vluchtelingen opvangt. “Tot lang na terugkomst was het voor de overlevenden vaak een worsteling om zich thuis te voelen” (p. 318). In feite hebben de oorlogservaringen een levenslange impact; dit wordt in 1953 het ‘concentratiekampsyndroom’ genoemd.

Een indrukwekkend boek!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles