Wie wordt geloofd en wie niet?
[Interview] Dina Nayeri vluchtte als meisje met haar familie uit Iran en kreeg politiek asiel in de VS. Eerder schreef ze De ondankbare vluchteling vertelt Nayeri aan de hand van haar eigen leven, maar ook dat van anderen, op indringende wijze waar vluchtelingen allemaal mee te maken krijgen: de vlucht, de kampen, de asielprocedure en de aanpassingen op elk vlak. En vooral: hoe het leven in het nieuwe land is na een gewonnen asielprocedure.
Hoe was het voor jou om dit, nogal persoonlijke, boek te schrijven?
“Tot nu toe heb ik altijd fictie geschreven, zoals de roman Schuilplaats. In romans gebruik je je verbeelding terwijl je je baseert op je eigen ervaring. De minder mooie delen, waar je je oncomfortabel bij voelt, kun je gewoon weglaten. Het is vrijer. Maar met dit boek wilde ik iets nieuws zeggen en ik wilde het zeggen vanuit mezelf.
De wereld was aan het veranderen. Trump kwam aan de macht, de Brexit-stemming vond plaats, en er waren zoveel negatieve conversaties over de vluchtelingencrisis en vluchtelingen in het algemeen. Toen ik jong was en vluchteling begrepen mensen dat het Westen een humanitaire plicht had naar de rest van de wereld, zelfs de mensen die ons niet in hun land wilden begrepen dat. Als je geboren wordt in een vrij land, met grote privileges, dan ben je het verplicht aan de wereld om te proberen iets terug te geven en anderen te laten delen in deze privileges. Een deel van de rijkdom van het Westen is te danken aan andere landen en oorlogen.
Tegenwoordig leven we in een gepolariseerde samenleving waar sommige mensen geloven dat het oké is om je grenzen te sluiten voor vluchtelingen. Dat is geen houdbare positie.
Je vraagt hoe het was om dit boek te schrijven. Het was nieuw, anders en eng. Ik vertelde mijn eigen verhaal en dat van anderen. Ik voelde een grote verantwoordelijkheid om deze verhalen goed en waarheidsgetrouw op te schrijven.”
Waar denk je dat die verandering in de wereld vandaan komt?
“Dankzij sociale media heeft iedereen het gevoel het middelpunt van het universum te zijn en men denkt dat een persoonlijke ervaring representatief is voor de hele wereld. Het ‘wij’ versus ‘zij’ denken wordt enorm versterkt door social media, waar iedereen zijn eigen omgeving en zijn eigen nieuws kan kiezen. Informatie van buiten de persoonlijke bubbel wordt gemakkelijk bestempeld als onwaar, als leugens. En er is ook veel onwaar nieuws tegenwoordig, bijvoorbeeld door trolling agencies. Ik denk dat veel mensen moeite hebben om echt nieuws van nepnieuws te onderscheiden. Waarheid is fluïde geworden en het is erg makkelijk om dat als een excuus te gebruiken om andere mensen af te wijzen en buiten te sluiten.
Er zijn kortom een heleboel nieuwe problemen in de manier waarop we met elkaar communiceren. Zowel binnen de grenzen als eroverheen.”
Wie zou in een ideale wereld jouw boek moeten lezen?
“Ik denk dat mijn ideale lezer iemand is die niet het vluchtelingenleven geleefd heeft. Iemand die een goede basis heeft en in een rijk land woont, en die een goed hart heeft. Iemand die mensen wil begrijpen en de dingen goed wil doen, maar niet altijd begrijpt dat wat hij of zij doet kan bijdragen aan het lijden van anderen. Ik denk dat die persoon het meest open zou staan voor dit boek.
Er zit veel in dit boek wat niet eerder gezegd is, maar tegelijkertijd schrijf ik over universele thema’s waarin iedereen zich kan herkennen. Bijvoorbeeld het wachten in de vluchtelingenkampen. Iedereen moet wel eens wachten in zijn of haar leven, al dan niet daartoe gedwongen door een machtiger persoon. Vluchtelingen vertellen hun verhaal op een bepaalde manier en wij vertellen allemaal wel eens verhalen op een bepaalde manier om iemand te overtuigen. We weten allemaal wat het is om je te moeten aanpassen aan een nieuwe groep mensen. Daarom wil ik dat die hypothetische persoon het boek leest om de universele elementen te ontdekken. Het is belangrijk dat we zien hoeveel we met elkaar gemeen hebben. Zo kunnen we manieren vinden om mensen met meer waardigheid te verwelkomen in een nieuw land, zonder hun trots af te pakken. We kunnen nieuwe manieren bedenken om voorwaarts te gaan.Ik ben niet geïnteresseerd in het overtuigen van mensen die van mening zijn dat we alle grenzen dicht moeten gooien. Zij zijn toch niet te overtuigen. Maar er is zoveel latente hulp in de wereld, zoveel goede intenties die nog niet zijn waargemaakt. Die mensen wil ik aanspreken.”
Mensen willen het wel goed doen, maar ze weten soms niet hoe.
“Precies. En soms denken ze dat ze het goed doen, maar iets wat goed is in hun cultuur hoeft helemaal niet goed te zijn in een andere cultuur. Mensen uit het Midden-Oosten voelen zich vaak eenzaam in Nederland omdat het in Nederland normaal is om mensen ruimte te geven als ze net nieuw zijn in een buurt. In Iran, waar ik vandaan kom, is het juist de gewoonte om bij mensen op bezoek te gaan, om ze uit te nodigen, om gelijk deel te maken van je gemeenschap.
Niemand bedoelt het slecht, het is gewoon een cultuurverschil. Ik hoop dat mijn boek kan helpen zulke gaten te dichten.”
Je hebt zelf vier jaar in Nederland gewoond, heb je veel van last gehad van de cultuurverschillen?
“Door het vele reizen in mijn leven ben ik een soort kameleon geworden. Ik pas me makkelijk aan en ik heb erg genoten van mijn tijd in Nederland. Ik waardeer hoe direct Nederlanders zijn. Maar het is bijvoorbeeld heel lastig om opgenomen te worden in een Nederlandse gemeenschap, om je daar echt welkom te voelen. Daar moest ik wel aan wennen. De mensen met wie ik uiteindelijk bevriend raakte, waren de mensen die het meest openstonden voor aanpassingen.”
Heb je nog tips voor mensen die graag goed willen doen, maar niet precies weten hoe?
“Als ik een thema mocht kiezen waar mijn boek over gaat, dan is het verborgen schaamte en vernedering. Elk deel van het vluchtelingproces is vernederend. Er kan zoveel veranderd worden om dat te verbeteren.
Bijvoorbeeld: als je vlucht, word je vervolgens volledig gedefinieerd door jouw vluchtverhaal. Mensen blijven naar dit verhaal vragen en nergens anders naar. Het leven dat je achter je hebt gelaten, je vroegere werk, je persoonlijkheid. Niemand vraagt ernaar. Zelfs als ze je geloven gaat het alleen om het verhaal dat jou tot vluchteling maakt.
Als een vluchteling in een kamp zit, dan mag hij of zij niet werken. Wil je ergens voor lobbyen? Lobby er dan voor dat vluchtelingen mogen werken terwijl ze in de procedures zitten, zodat ze niet hun identiteit en baan kwijtraken door het gedwongen niets doen.
Nu is het zo dat ze moeten leven van liefdadigheid, maar liefdadigheid kan ook lelijke kanten hebben. Spullen worden van vrachtwagens gegooid. Mensen moeten door een enorme berg kleding spitten op zoek naar iets geschikts. Een organisatie waar ik mee werk zet een soort supermarkten op in vluchtelingenkampen zodat mensen ten minste op een normale manier spullen kunnen kiezen.
Begin met nadenken over de waardigheid van mensen, dat zou al heel veel helpen. Er moet heel veel verbeterd worden, maar dat kan niet door individuen gedaan worden. Er moet nog veel gelobbyd worden. Maar als mensen in nieuwe landen komen, vragen we ze vaak om zich te snel aan te passen. Geef mensen de ruimte om zichzelf te zijn. Omarm hun cultuur, hun individualiteit. Sta toe dat verschillende groepen elkaar beïnvloeden. Dat is hoe cultuur zich ontwikkelt. Ik bedoel, Indiase curry maakt tegenwoordig deel uit van de Engelse cultuur!”
Zijn er nog boeken die je graag wil schrijven?
“Wat me het meest interesseerde aan dit boek is het deel over waarheid en wie bepaalt wat waarheid is. Ik heb heel veel tijd besteed aan proberen te begrijpen hoe het asielsysteem werkt en aan praten met mensen wier verhalen niet geloofd werden. Daardoor vroeg ik me af: wie wordt geloofd en wie niet? Welke verhalen worden zomaar aangenomen als waarheid en wie moet zijn verhaal keer op keer bewijzen? Ik schrijf nu over vluchtelingen wier verhalen niet geloofd werden, ondanks een berg aan bewijzen. Sommige mensen worden hoe dan ook niet geloofd. Criminelen, vluchtelingen, het wordt ze soms bijna onmogelijk gemaakt om geloofd te worden.
Ik heb aan Harvard gestudeerd en daar krijg je allerlei manieren aangeleerd om overtuigend te zijn in een discussie. Hiermee kunnen mensen met zeer weinig inhoud zichzelf toch neerzetten als betrouwbaar en visionair. Ik snap niet hoe we onze samenleving toe konden staan zo te worden. Er zit zoveel gebakken lucht in de politiek en de stemmers hebben geleerd om mooie woorden te geloven in plaats van te zoeken naar de waarheid. Het is ook niet gemakkelijk om die echte waarheid te vinden. Je moet vragen stellen, graven, op zoek gaan. Dat is moeilijk. Veel makkelijker is het om op de bullshit te vertrouwen en je met het leven van alledag bezig te houden. Zo is het nou eenmaal. “
Voor het eerst gepubliceerd in Bazarow Magazine
