Literaire meesterwerk
Colson Whitehead (1969) is een New Yorkse romanschrijver. John Henry Days was zijn doorbraak – hij haalde de shortlist van de National Book Award. Zijn laatste twee boeken waren Sag Harbor, over een jeugd op Long Island, en de bestseller Zone One (een literair zombieverhaal).
Patrice; Al vanaf begin 1800 staat Cora haar familie onder zware druk van de slavernij. Haar oma Ajarry werd vanuit Ouidah meegenomen door mensenrovers naar de Verenigde Staten alwaar zij onder de meest vreselijke omstandigheden onderdrukt werd door haar meesters. Cora is de derde generatie die niet aan de dwingende hand van de slavernij kon ontsnappen.
Nancy; Cora is geboren op de katoenplantage van De Randalls in Georgia. Toen ze tien à elf jaar oud was is haar moeder Mabel kunnen ontsnappen en sindsdien heeft ze niemand meer. Ze moet nu noodgedwongen haar hut afstaan en woont nu in ‘de keet’. Ze wordt nu bestempeld als een loslopertje. Als haar meester James Randall sterft valt ze in de handen van zijn broer Terrance. Hij is een genadeloos iemand die heel veel kwaad in zich heeft en hij laat dat ook merken. Elke slaaf is doodsbang van hem.
Patrice; Op de Randall plantage in Georgia ondergaat ze het harde leven dat schijnbaar haar lot is. Helemaal alleen, zonder haar familie, slijt ze haar dagen met het plukken van katoen en het bijhouden van een klein moestuintje. Dit is het enige lichtpuntje voor haar en ze houdt zich moedig staande ook wanneer dat haar in een uitzonderingspositie plaatst ten opzichte van de andere slaven en ze in ‘De keet’ terechtkomt.
Nancy; Caesar spreekt Cora aan en vertelt haar dat hij naar het Noorden teruggaat. Hij wil Cora meenemen maar die houdt de boot af totdat er iets ergs voorvalt. Ze gaat met Caesar mee en dankzij een blanke man kunnen ze ontsnappen via een ondergrondse spoorweg. Dit is een geheim netwerk waar blanken zoals mr. Fletcher de negers helpen naar een vrij bestaan.
Patrice; Haar dagen zijn altijd hetzelfde en bestaan uit hard werken en lange dagen. Het is op zich al moeilijk vol te houden maar wanneer de scepter over de plantage ook nog eens wordt overgenomen door de brute Terrance, neemt Cora een moedig besluit.
Nancy; Hun ontsnapping gaat niet ongemerkt voorbij op de plantage en Terrance Randall geeft aan slavenjager Ridgeway de opdracht om haar terug te brengen. Deze slavenjager is degene die haar moeder nooit heeft kunnen vangen. De verdwijning van Mabel knaagt nog altijd aan hem en hij gaat kost wat kost Cora vinden en de vertakking van de ondergrondse spoorweg in Georgia vernietigen. Lukt het Cora om verder te vluchten en een vrij mens te worden?
“Amerika was en bleef haar cipier”
Patrice; Colson Whitehead heeft met De ondergrondse spoorweg een indrukwekkend verhaal geschreven over een van de meest heftige periodes in de geschiedenis van de mens. Mensenhandel, mishandeling, brandmerken en een leven aan de ketens….je kunt niet spreken van een menswaardig bestaan. Je was een ding waar naar goeddunken mee werd omgesprongen en werd niet als gelijkwaardig gezien en dus ook niet als zodanig behandeld. Die vernedering zorgde ervoor dat de slaven zich ook zo gingen voelen en gedragen, ze waren ‘niets waard’. Wat hen stond te wachten was een vreselijk hard en onzeker leven.
Nancy; Dit verhaal begint met Ajarry, Cora’s grootmoeder die gevangen is genomen en zo op de katoenplantage van de Randalls is terecht gekomen. Zij beschrijft haar gevangenschap en hoe het er in de plantage aan toe gaat. Ook al leven ze onder ellendige omstandigheden met elkaar, eenieder is tenslotte op zichzelf aangewezen en deze eigenschap erft Cora ook als haar moeder Mabel verdwijnt.
Patrice; In een vlotte maar prachtige schrijfstijl weet Whitehead je in het verhaal te trekken. Opvallend is dat hij geen alledaagse manier van schrijven heeft, zijn taalgebruik is prachtig en met vlagen neigt het naar ‘deftig/elitair’ maar dat zonder pretentieus te zijn.
Nancy; Tussen de hoofdstukken van de staten waar Cora zich bevindt, zijn er hoofdstukken van alle mensen met wie ze in contact is gekomen. Deze personages geven je zo een kijk op hun eigen verhaal. Ook dit is met momenten heel schokkend.
Patrice; Je moet tijdens het lezen wel blijven opletten want het is zeker geen gemakkelijk verhaal. De verhaallijnen lopen lichtelijk door elkaar heen maar toch is het geen enkel moment verwarrend. Alle hoofdpersonages hebben met elkaar te maken, de verhalen lopen mooi in elkaar over en telkens is het Cora die hen bindt. Het is een indringend en overtuigend levensverhaal, zo nu en dan is het zelfs schokkend. De beeldende en filosofische sfeerschetsen zijn onmiskenbaar authentiek en levensecht. ‘De ondergrondse spoorweg’ is zowel dramatisch, fascinerend, tragisch als mooi.
Nancy; Het leven op de plantage is een hel voor de slaven en de auteur weet dit heel goed neer te pennen. Verschrikkelijk hoe de blanken met de slaven omgingen; een varken had nog een beter leven dan zij. Martelingen en verkrachtingen waren alledaagse dingen. En het gaat er barbaars aan toe als het op straffen aankomt. De slaven worden gekocht en doorverkocht zoals het hun meesters uitkomt. Deze slaven worden niet aangezien als mensen maar als werk- en fokmachines en hebben geen enkel recht noch vrijheid. Het is heel onthutsend te moeten lezen hoe de blanken deze mensen hebben behandeld. De auteur vermijdt het ook niet om de situatie met de indianen te vermelden. In sommige staten zoals North Carolina bestond het zwarte ras niet behalve bungelend aan een touw. De abolitionisten deden er alles aan om slaven te helpen naar een beter en vrij bestaan en de auteur neemt ons mee in hun beweging waar zij verdomd hun best doen met soms de dood tot gevolg. Het is dankzij deze mensen dat Cora weet te ontsnappen maar waar ze ook meerdere malen moet vrezen voor haar eigen leven.
Patrice; De wanstaltige praktijken van de blanken geven je tijdens het leven een ongemakkelijk gevoel, je zou last krijgen van plaatsvervangende schaamte. Ondanks dat Cora een stap zet die enorme risico’s met zich meebrengt en ze niet alleen zichzelf daarmee in gevaar brengt hoop je oprecht dat het verhaal in haar voordeel afloopt. In die zin is het met vlagen zelfs een spannend verhaal. Het ondergrondse netwerk dat helpt de slaven weg te komen van hun onderdrukker loopt een enorm risico. De mensen die hieraan meewerken, riskeren hun eigen levens en dat van hun gezinnen om dat van anderen te redden. In die periode een gevaarlijke positie dus. Dit zorgt dat je grote sympathie koestert voor deze groep, het gaf blijk van ongekend idealisme en lef om zó voor de –donkere- medemens op te komen. Tot grote irritatie en frustratie van de slavenjagers lijkt de ondergrondse echter een waterdicht systeem te zijn. Velen van hen hebben het dan ook als persoonlijk doel gesteld om dit netwerk op te rollen en iedereen die daaraan verbonden is aan de hoogste boom op te knopen, letterlijk.
Nancy; Colson weet heel goed de geschiedenis uiteen te zetten met heel schokkende, ontroerende en dappere momenten. Hij heeft een zeer vlotte en poëtische schrijfstijl wat het toch enigszins gemakkelijk maakt om door het verhaal heen te komen. Cora is een sterk personage ondanks hetgeen ze allemaal moet doorstaan. Ze wordt achtervolgd en geconfronteerd met de verschrikkingen en ze is niet dom. Ze moet en ze zal vrij zijn! Dit boek deed me onmiddellijk denken aan de tv-serie ‘Roots’ die ik in mijn tienerjaren heb gezien. Het staat op je netvlies gegrift en deze beelden kwamen mij direct terug voor de geest. Als je deze serie ook hebt gezien dan kun je je al een beeld vormen hoe het boek is.
Patrice; Er is maar één verrader nodig die al die levens in gevaar brengt en het is schokkend om te lezen wat er op een dergelijk moment gebeurt. Zo nu en dan zou je het liefst je ogen sluiten voor wat er zich, voor je neus op papier, afspeelt. Cora leidt al die tijd een jachtig bestaan om uit handen te blijven van Ridgeway, de slavenjager die het tot dan toe ook niet is gelukt haar moeder Mabel te vinden. Hij heeft er een persoonlijke vendetta van gemaakt om Cora weer terug te brengen naar de Randall plantage. De vraag is dan ook wat zijn jacht teweeg gaat brengen.
Beoordeling
Patrice; De ondergrondse spoorweg is absoluut prachtig, in meerdere opzichten zelfs opzienbarend. Het heeft een onuitwisbare indruk achtergelaten. De prijzende woorden van grootheden zoals Obama en Oprah Winfrey leggen de lat hoog maar het boek heeft alle verwachtingen waargemaakt. 5 sterren
Nancy; Dit is zonder meer Amerika’s zwarte bladzijde. Het is een schokkend verhaal waar je bij tijden zo nijdig van wordt. Het gaat over het vernietigen van niet een maar twee rassen. Het is hartverscheurend maar wel de moeite waard om te lezen!
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
