"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De onervarenen

Donderdag, 7 januari, 2016

Geschreven door: Joke van Leeuwen
Artikel door: Arjen van Meijgaard

Binnenvetters laten de geschiedenis over zich heen komen

In De onervarenen kruipt Joke van Leeuwen in de huid van een jonge vrouw die een ingrijpende verandering in haar leven ondergaat: net als veel anderen waagt ze  halverwege de negentiende eeuw vanuit de stad de sprong naar een beter leven aan de andere kant van de wereld. Opnieuw weet Van Leeuwen zeer beeldend weer te geven hoe haar personages geen idee hebben van de historische gebeurtenissen waar ze deel van uitmaken. 

Met haar boek Feest van het begin heeft Van Leeuwen al aangetoond dat ze een meesterlijk vertelster is. Ze kan zich goed inleven in het wel en wee van de gewone mensen uit een andere tijd. In Feest van het begin leven de personages ten tijde van de grote revolutie in Frankrijk en proberen ze te bevatten wat er gaande is. Pas achteraf is het makkelijk overal labeltjes op te plakken en historische gebeurtenissen te duiden, maar op dat moment hebben haar personages geen idee.

In De onervarenen hebben de hoofdpersonen Odile en Koben geen besef van het feit dat ze deel uitmaken van de grote volksverhuizingen naar de andere kant van de oceaan halverwege de negentiende eeuw. Ze doen wat ze denken dat goed is. Odile blijft alleen achter als haar moeder door een te eigenwijze daad in een gesticht verdwijnt. Ze weet nauwelijks de eindjes aan elkaar te knopen.  Als ze een jonge boer ontmoet, trekt ze bij hem in als huishoudster, hoewel al duidelijk is dat hij meer wil.

De relatie verloopt stroef, vooral omdat Odile kan lezen en nuchterder in het leven staat. Koben is ongeletterd, wantrouwig en zeer godvruchtig. Hij wijt de slechte oogst van zijn aardappels dan ook aan de gekte van Odiles moeder. Als zij uit het gesticht ontslagen wordt, trekt ze tegen de wens van Koben bij het jonge stel in, maar houdt zich afzijdig. Toch stuurt ze haar dochter in de richting waarvan zij denkt dat die de juiste is. De moeder informeert haar dochter over de mogelijkheid te emigreren. Misschien is het iets voor Koben en Odile, zelf overweegt ze het ook.

Emotieloos

De stijl van Van Leeuwen is beheerst, met mooie zinnen beschrijft ze de belevenissen door de ogen van Odile, maar ook de emoties die ze haar personages geeft zijn beheerst. Er wordt niet gescholden of gevloekt, niemand heeft last van heftige huilbuien of uitbundige vrolijkheid. Echt vuurwerk ontbreekt. Het past bij de tijd, zou je denken, de uitzichtloze armoede, maar ook in die tijd zal men toch wel diepte- en hoogtepunten gekend hebben? Wanneer Odile vertelt dat haar moeder vrijkomt, lijkt dat toch een blijde gebeurtenis voor Odile. En als ze zegt dat haar moeder bij hen intrekt, zou Koben ook boos of zelfs woest kunnen worden. Maar er wordt gezwegen.

‘Ze kan meehelpen met geld verdienen, zei ik. Ze moet wel haar eigen stoel terugkrijgen. Dit is nu mijn stoel, zei hij. We hielden op met praten. Koben liep naar buiten. Het was een zachte nazomeravond. Ik zag hem door het raam aan de rand van zijn akker staan. Hij bukte en woelde met zijn handen in de aarde. ’s Avonds, toen we in de bedstee laten, met de dichtgetrokken gordijnen, vroeg hij me wat voor vrouw ik was dat ik hem geen kind kon schenken. Toen heb ik mijn rug naar hem toegedraaid.’

Niet alleen leidt de komst van moeder niet tot heftige emoties, ook het uitblijven van Odiles zwangerschap wordt in stilte verwerkt. Beide personages blijken enorme binnenvetters, af en toe komt het tot een kleine botsing, een enkele keer weet Koben zich niet te beheersen, maar het stel leeft voornamelijk langs elkaar heen. Er wordt mondjesmaat van gedachten gewisseld, en toch is de twijfel en het ongenoegen bij Koben duidelijk te merken en heeft Odile een veel positievere kijk op het leven.

De oversteek

Op initiatief van de moeder bezoeken Odile en Koben een voorlichtingsavond van de Maatschappij voor Overzeese Volksplanting. Odile weet haar norse boer te overtuigen de gok te wagen. Ze moeten van de pachter immers toch hun boerderij verlaten nu de aardappeloogst mislukt is en wat is er mooier dan in te gaan op het verleidelijke aanbod van deze maatschappij: vruchtbare akkers, een goed rendement en altijd mooi weer.

‘De eerste dag stonden we op het voordek allemaal één kant op te kijken, met die enorme bolle zeilen boven ons, we keken naar de kust van ons oude land die lang zichtbaar bleef, maar de zee werd breder en uiteindelijk zagen we alleen een vaaggrijze streep waaraan niets meer te herkennen viel.’

Van Leeuwen beschrijft uitvoerig de boottocht van de gelukszoekers. De ellende aan boord, de stank, de zieken die komen te overlijden, en dan steeds die hoop op dat betere bestaan. Koben ontwikkelt zich tot een soort voorganger en houdt de mensen voor dat wanneer ze in God blijven geloven, alles goed zal goed komen. Hier beginnen de scheurtjes in de relatie tussen hem en Odile groter te worden. Moeder is ook mee, maar bemoeit zich nauwelijks met hen.

Eendimensionaal

De nieuwe wereld brengt niet wat de gelukszoekers ervan hadden gehoopt. De titel komt duidelijk tot zijn recht, de onervarenen hebben het zwaar en moeten alles uit de kast halen om hun bestaan vorm te geven. Onderlinge conflicten, aansluiting vinden bij de inlanders, nieuwe gewassen verbouwen, het valt allemaal niet mee. Kunnen ze zich voldoende aanpassen om te overleven

De grote gave van Joke van Leeuwen is haar vertelkracht, maar voor mij bleef het verhaal te eendimensionaal. Het is een indringend verhaal en een interessant gegeven, maar er zit geen laag onder, geen diepere bedoeling. Niet dat elk boek bol moet staan van de maatschappijkritiek of engagement, maar een schrijver wil toch meer vertellen dan een verhaal alleen? De gebeurtenissen ontrollen zich en leiden tot een bepaalde climax, maar alles is aannemelijk, de verrassing blijft uit. En dat maakt dat je het boek na lezing dichtslaat en denkt: een mooi verhaal, goed verteld, niet meer en niet minder.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.