Oorlogsgeschiedenis en het vaderland
[Recensie] De Tachtigjarige Oorlog wordt dezer dagen weer veel besproken en herdacht. Er verschijnen dan ook nogal wat boeken over deze tijd. Enkele weken terug besprak ik op de geschiedenispagina van De Leesclub van Alles het boek Tachtig jaar oorlog dat is uitgegeven door onder andere het Rijksmuseum. Dat boek geeft veel aandacht aan de belevenissen voor gewone mensen. Het boek dat we hier nu bespreken kiest een andere invalshoek. De Opstand in de Nederlanden, 1568-1648 is een oorlogsgeschiedenis.
De hele oorlog wordt vanuit militair en politiek oogpunt belicht, degelijk en van feit naar feit. Dat klinkt misschien saai, maar dat is het geenszins. Van Der Lem is een buitengewoon helder verteller en werkt heel systematisch. Hij heeft een boek gemaakt dat je steeds weer uit de kast pakt, misschien niet je lievelingsboek, maar een boek waar je steeds iets in kunt opzoeken, waar je een stukje in kan lezen. En als je iets zoek, dan zul je het daar ook vinden, mede door de strikt chronologische volgorde van de bespreking. De ruime hoeveelheid illustraties maakt het lezen prettig. Net als de tekst zijn de afbeeldingen erg traditioneel.
Anton van der Lem schrijft al decennia over de tachtigjarige oorlog. Reeds in 1995, toen de Opstand verplichte examenstof was op de middelbare scholen. In dat jaar stelde Van Der Lem, speciaal daar voor, De Opstand in de Nederlanden, 1555-1609 samen.
In zijn verantwoording van het huidige boek geeft de auteur aan dat hij sinds lange tijd al een nieuwe uitgave van het boek had willen verzorgen en daarbij de geschiedschrijving wilde doortrekken tot het jaar 1648. Als historicus is het mij een beetje een raadsel waarom hij dat zo graag wilde. De jaartallen 1555-1609 geven veel meer een afgeronde periode weer dan de vrij willekeurige jaartallen van de Tachtigjarige Oorlog. Want dat er in die tachtig jaar eigenlijk sprake is van verschillende, uit elkaar voortkomende typen oorlogen, daar is iedereen in het vak het over eens tegenwoordig.
Van Der Lem ziet echter een lijn in het conflict en weet dit voor de lezer ook uit te leggen. Hij meent dat de rode draad bestaat uit het feit dat het gaat om drie fundamentele rechten: vrijheid van godsdienst en geweten, recht op zelfbeschikking en recht op inspraak. Persoonlijk vind ik het een lastig concept, vooral omdat bijvoorbeeld ‘inspraak’ een anachronisme is, in ieder geval voor zover het de ‘gewone man’ betreft, om van de vrouw, het kind en de zwarte maar te zwijgen. Overigens geeft Van Der Lem zelf ook toe dat het om meer ging dan de strijd om fundamentele vrijheden; dat er net zo goed sprake was van een burger- en belangenoorlog.
Traditionele geschiedschrijving wordt vaak gekenmerkt door veel aandacht voor de leiders. Dit boek vormt daar geen uitzondering op. Van de Lem verlevendigt zijn verhaal met mooie portretten van aanvoerders aan beide zijden van de strijd. Hij gaat ook in op de oprichting van de West Indische Compagnie en de rol van deze handelsonderneming in de oorlog.
Illustratief voor de belangen van de oorlogvoerenden aan de zijde van de Republiek is de beschrijving van de weg naar de uiteindelijke vrede. Voor- en tegenstanders van vrede roerden zich geducht. Een stroom aan pamfletten en publicaties was het gevolg. De regionale verschillen waren groot. Aanvankelijk onderhandelde men over een bestand, pas in 1646 koerste men, op voorstel van Holland aan op een definitieve vrede. Reeds toen werden de onderhandelingen bemoeilijkt door het stoken van de Franse ambassadeur, die andere provinciën aanzette juist door te gaan met de oorlog. Toen de vrede eenmaal gesloten was, had men de grote confrontaties tussen de jonge Republiek en de machtige buren Frankrijk en Engeland nog voor boeg. De onafhankelijkheid en vrijheid van zeven onderling kibbelende, maar desalniettemin verenigde provinciën had een prijs.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
