"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De oude actrice

Donderdag, 28 januari, 2021

Geschreven door: Brigit Kooijman
Artikel door: Jan Koster

Gemengde gevoelens bij biografie over actrice Elisabeth Andersen

[Recensie] De oude actrice en ik gaat over het leven van de actrice Elisabeth Andersen (1920-2018). Het gaat ook over de totstandkoming van dit boek. De auteur Brigit Kooijman plaatst zich niet nadrukkelijk op de voorgrond maar is wel duidelijk aanwezig. Dat blijkt uit allerlei beschrijvingen van hoe de gesprekken gingen en hoe zij van allerlei lekkers meeneemt. De oude actrice geniet van de aandacht en grijpt de kans om uitgebreid op aspecten van haar leven terug te blikken met beide handen aan. Het blijkt ook uit allerlei terloopse opmerkingen en commentaren die niet altijd even vleiend zijn, soms oordelend en veroordelend zijn.

Bewogen leven

De ondertitel luidt Het verborgen leven van Elisabeth Andersen. Dat kan je op meerdere manieren uitleggen. Een groot deel van De oude actrice en ik gaat over de oorlogsjaren en dan met name de periode dat zij en haar grote liefde Werner Muensterberger samen zijn. Hij is een uit Duitsland gevluchte Joodse wetenschapper. Zij verstopt hem gedurende drie jaar in haar huis en weet met de nodige creativiteit, lef en geluk die periode door te komen. Hij komt uiteraard niet op straat en zij moet zwijgen als het graf.

Dat verborgene kan ook slaan op haar leven daarna. Elisabeth is niet iemand die de roddelpagina’s haalt. De aandacht die zij wel krijgt is vrijwel uitsluitend gericht op haar toneelprestaties en dan ben je niet snel een bekende Nederlander.
Persoonlijk zou ik eraan willen toevoegen dat zij voor mij een verborgen, want onbekende, grootheid was voor ik dit boek las. Het hoogtepunt van haar bekendheid lag voordat ik mij (in beperkte mate) ging interesseren in toneel.

Boekenkrant

Iets minder dan de helft van het boek gaat over de periode na de oorlog. De herinnering aan de bevrijding wordt prachtig beschreven. Op persoonlijk vlak duurt het feest niet lang. In 1947 besluit Werner dat hij naar Amerika vertrekt. Hij wil zijn vleugels uitslaan en een eigen loopbaan opbouwen. Het lukt hem; beroepsmatig als psychoanalyticus en antropoloog, maar ook als kunstverzamelaar wordt hij een beroemdheid. Elisabeth blijft achter en haar droom van een gezamenlijke toekomst ligt in duigen. Want hoewel de liefde tussen hen altijd zal blijven bestaan, tot op hoge leeftijd zijn er die vlinders als zij elkaar weer treffen, van een huwelijk komt het niet. Althans, niet met elkaar. Elisabeth trouwt twee keer en beide keren is het geen succes.

Te veel aandacht voor bijzaken

Verder gaat het over haar loopbaan. Die komt er relatief bekaaid vanaf. Haar toneelprestaties worden benoemd. De lange en taaie strijd die zij moet voeren om erkenning te krijgen komt ook aan bod. Te vaak echter gaat het over zaken die je vooral in roddelbladen verwacht. Schrijnende voorvallen zijn er legio. Als actrice werd je geacht het bed te delen met de mannen die de lakens uitdeelden. Grote namen noemt zij, mannen die al langere tijd geleden zijn overleden, best schokkend. Het had van mij niet gehoeven om ze met naam en toenaam te noemen en hoe het eraan toeging. Uiteraard ben ik bereid om haar op haar woord te geloven maar op deze manier voelt het erg ongemakkelijk. Een soort van afrekening met terugwerkende kracht.
Vaak gaat het ook over relaties die zij vrijwillig is aangegaan. Het zal allemaal wel. Er is een reden dat ik geen interesse heb in roddelbladen.

Het laat mij achter met een dubbel gevoel. De periode in de oorlog is prachtig beschreven. Over de periode daarna ben ik verdeeld. Het verhaal van de liefde tussen Elisabeth en Werner maakt indruk. Over haar periode als actrice is er een onbalans tussen haar toneelprestaties en (onfrisse) randzaken. En wat mij betreft had de auteur wat meer op de achtergrond mogen blijven.

Eerder verschenen op JKleest