Is pijn zinloos?
[Recensie] Het lijkt voor ons misschien iets van alle tijden, maar de wijze waarop wij in onze tijd angst voor pijn hebben, is dat beslist niet. Daarom is het bijzonder verhelderend erbij stil te staan hoe onze tijd omgaat met pijn omgaat en deze met alle macht probeert te vermijden en te omzeilen. In de elf korte bespiegelende essays in zijn De palliatieve maatschappij verheldert de Koreaans-Duitse filosoof Bijung-Chul Han, hoogleraar aan de Universiteit voor de Kunsten in Berlijn, een aantal specifieke wezenskenmerken van onze moderne samenleving en van de moderne mens. Het wezen van het leven hangt nauw samen met wat je pijn kan noemen, met fundamenteel ongemak, met laten we zeggen, het verkeren in een óncomfortzone. De werkelijke confrontatie met de ander – die anders dan jezelf is, bevat goedbeschouwd altijd iets van pijn. Han reflecteert op fundamentele zaken van onze sterk geïndividualiseerde en gefragmenteerde. Hij houdt ons ook spiegels voor en levert opmerkelijk relevante cultuurhistorische inzichten. Han verwijst daarbij naar interessante inzichten en uitspraken van auteurs en filosofen, onder wie Ernst Jünger, Michel Foucault en Paul Valéry.
Een kernstelling van Han is dat de hedendaagse pijnervaring zich kenmerkt door een zinloosheidservaring. Daarin verschilt de betekenisgeving van deze ervaring als dag en nacht met die in eerdere tijden. Denk aan de klassieke oudheid, de middeleeuwen en nog weer anders aan het industriële tijdperk – in die laatste periode betekende pijn innerlijke zelfdisciplinering.
Betekenis geven aan pijn lijden en verdragen is thans verloren gegaan, stelt Han. Pijn ziet de moderne mens als een louter lichamelijke kwelling die buiten de symbolische orde valt. Dit heeft als consequentie het steeds normaler gaan vinden van toenemende pijnbestrijding. Aan dat verschijnsel overigens ontleent het boek zijn titel. Tegenwoordig krijgen gewone mensen pijnstillers die aanvankelijk alleen voor de (palliatieve) stervensfase bestemd waren. En dat terwijl, zo stelt Han fijntjes, pijn kan nooit geheel verdwijnen. Pijn is een entiteit die ten nauwste samenhangt met het leven.
De gezichtspunten die Han aanreikt – vaak verwoord in verrassend rake statements – stimuleert tot bezinning op de fundamenten van ons leven – als individu en als deelnemer van de zich steeds verder digitaliserende samenleving. Het is een boek dat je tamelijk ‘close’ moet ‘readen,’ maar dan is het bijzonder de moeite waard.
Dit boek confronteert ons met fundamentele thema’s rond het menszijn en reikt aan de hand van boeiende gedachten en treffende observaties zinnige vraagstellingen aan. Het is tenslotte een boek dat met deze sprekende slotzinnen benieuwd maakt naar de rest van het boek: “een leven zonder dood en pijn is geen menselijk maar een ondood leven. De mens schaft zichzelf af om te overleven. Mogelijk zal hij de onsterfelijkheid bereiken, maar dan wel ten koste van het leven.”
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
