Een literair pareltje met een pittige inhoud
[Recensie] Erika Kohut geeft pianoles op het conservatorium. In haar rol als lerares straalt Erika volstrekte strengheid uit. Ze kent geen genade en is soms zelfs wreed naar haar leerlingen toe. Thuis leeft ze in een ingewikkelde symbiose samen met haar moeder. De beklemmende aanwezigheid van haar moeder zorgt ervoor dat Erika daar een ondergeschikte rol op zich neemt. De moeder, de parasiet, heeft er echter geen idee van dat Erika achter haar rug peepshows bezoekt, hoeren observeert en een intens seksueel verlangen heeft om gewelddadig gekleineerd te worden.
Een groot deel van het verhaal is toegewijd aan een brief. Hierin vraagt Erika één van haar studenten, Walter, om haar seksueel te vernederen en pijn te doen. Hoe verder in het boek hoe duidelijker en heviger Erika haar masochisme wordt. Ze misbruikt haar superieure positie als docent om Walter te overtuigen om aan haar wensen tegemoet te komen. Haar toenadering stemt hem gunstig al heeft hij eerder een liefdevolle relatie voor ogen. Hij fantaseert over haar en is geïntrigeerd door de vrouw die achter die kille uitstraling schuilgaat. Hij wil haar graag ontdooien.
Zij bespeelt hem en hij haar, elk met een ander doel voor ogen, elk met een eigen gevoelige snaar. Ze nemen beurtelings de leiding.
Relaties
Relaties vormen een essentieel thema in de pianiste. Het boek draait rond de verhouding van Erika en Walter, maar de verstikkende moeder-dochterrelatie blijft altijd aanwezig. Erika heeft een hekel aan haar moeder maar tegelijk kan ze niet zonder haar. Het verlangen om na een lange werkdag terug te keren naar het vertrouwde nest en letterlijk bij haar moeder in hetzelfde bed te slapen keert regelmatig terug. Dat de dominante moeder haar geen privacy gunt wordt haar regelmatig teveel. De wederzijdse afhankelijkheid tussen de vrouwen Kohut is beklemmend. Het innerlijk conflict wordt authentiek en vooral uitgebreid verwoord. De tweestrijd, bijna als een knipperlicht met alle tegenstrijdigheden, is prachtig uitgewerkt en zowat altijd aanwezig. Dat maakt Erika, in al haar facetten, een fascinerend personage.
Alle hoofdpersonages zijn weinig empathisch en kunnen niet of moeilijk overweg met emoties. Toch is het verhaal zelf emotioneel beladen. Zowel de thema’s op zich als de onverbloemde weergave van taferelen maken dit boek niet geschikt voor gevoelige lezers. Er zijn bijvoorbeeld meerdere scènes waarin Erika zichzelf snijdt en dit wordt gedetailleerd beschreven. Erika wil voelen, maar voelt juist niks. Tijdens deze momenten komt een vaderlijk gemis of een moederlijke dominantie naar boven. Toch ziet zij het als iets van haar, van haar alleen. De psychologie achter de handeling kan je, al dan niet tussen de lijntjes, lezen. Dat vond ik interessant en verrijkend.
Erotische voorstelling
Ook de erotische voorstelling moet je als lezers kunnen verdragen. De omschrijvingen en Erika haar gedachten zijn expliciet en doen eerder aan harde porno denken. Al lijkt de titel eerder te suggeren dat het om een romantisch liefdesverhaal gaat. Ik vond haar commentaren hierdoor soms lachwekkend. Zo vraagt ze zich af wat er verstopt zit in dat rommeltje aan organen als de acteur in een pornofilm wel erg diep binnendringt bij een vrouw. Ze wordt niet opgewonden zoals de meeste anderen in de zaal en heeft al helemaal niet de neiging om zichzelf aan te raken. Ze wil enkel haar ogen de kost geven en ondertussen zit ze in haar gedachten dus met dergelijke overpeinzingen.
Muziek vormt een andere rode draad doorheen het boek. In zeker zin is de schrijfstijl zelfs lyrisch. De tekst bestaat uit lange, complexe zinnen die de strikte, emotieloze toon van Erika versterken. Zowel in het woordgebruik als inhoudelijk wordt er regelmatig naar muziek verwezen. Op bijna elke pagina zal je een referentie terugvinden naar de stijl, het leven of stukken van componisten zoals Shumann, Bach, Mozart, Beethoven en Schubert. Ook tijdens een van Erika haar zelfpijnigingsessies “brengen de wasknijpers haar huid uit de maat”.
De pianiste is niet geschreven in standaardtaal. Ik vond de vertelvorm soms bizar. Er wordt frequent naar personages verwezen als “het kind”, “de ijskoningin”, “de moeder”, “de bloedzuiger” wat natuurlijk wel mooi aansluit bij de afstandelijke houding van de dames Kohut, maar het wekt de indruk dat het niet om mensen gaat, maar om beesten of zelfs voorwerpen. Ondanks het taalgebruik, de verwijzingen en vooral de omvangrijke zinnen las dit boek vlot.
Deze fantastische roman werd geschreven in 1987 en zit al aan de 15de druk. Het boek werd verfilmd (La Pianiste).
De pianiste is een literair pareltje met een pittige inhoud.
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
