Geestverruimende trip
In de inhoudsopgave van De postbode maakt Hedda Martens uitgebreid bekend aan wie zij de ‘beelden’ voor haar roman heeft ontleend. Ze noemt uiteenlopende namen als Cézanne, Duchamp, Ovidius, maar ook Disney en de gebroeders Grimm. Volgens mij roept de schrijfster maar wat. De enige naam die zij noemt waar ik wel aspecten van herken, is Lewis Caroll. En wie ik juist op haar lijst miste, was Italo Calvino, vooral met zijn postmodernistische meesterwerkje De onzichtbare steden (1972). Hedda Martens schrijft in feite een roman over één zo’n onzichtbare stad. Postmodernistisch, bij vlagen bizar, en bij vlagen ijzersterk.
‘De landstreek heeft een zodanige ligging dat wie erheen wil zijn doel zelden bereikt; zelfs de beste voorbereidingen voorkomen niet dat de reiziger keer op keer verzeild raakt in regionen die aangrenzend of naburig zouden zijn, historisch, cultureel of anderzijds verbonden, maar ze zijn dat niet – of degenen aan wie je het vraagt, zeggen het niet.’
Met deze zin opent de roman. De stijl is in alle opzichten typerend voor het hele boek: de lezer wordt heen en weer geslingerd, misleid door vreemde zinswendingen, krijgt eigenlijk geen informatie toegeworpen dan dat er geen informatie beschikbaar is, en aan het einde van de zin heeft hij toch het gevoel iets moois te hebben gelezen. Het ontbreken van informatie over de ‘landstreek’ is juist wat het een surrealistisch karakter geeft. De streek is, evenals de stad, en dat is genoeg om te weten.
Toch zijn er onder de fictieve stadsbewoners figuren die het bestaan van de omgeving alleen niet genoeg vinden. Hoofdpersonage Marie verlaat de schitterend verlichte stad om naar de landstreek te reizen. Haar zoektocht is naar een onbereikbare liefde, en hoewel zij weet dat ze haar reis onmogelijk kan voltooien, want alleen de in de titel genoem_De postbode_ kan de berg op en af, daalt zij van het rondgaande pad in steeds wijder wordende cirkels. Haar avonturen worden waargenomen door astroloog en uitvinder Felix, een uit de landstreek afkomstige stadsbewoner en oud-huisgenoot van Marie. Vanuit zijn telescooptoren tuurt hij hele dagen, niet naar de sterren of planeten, maar juist naar beneden, naar de dolende zielen die ofwel proberen vanuit het platteland de stad te bereiken en op hun weg vergaan in het overschot aan dimensies, of naar de afdalende Marie die hij steeds mooie postpakketten stuurt. Alle cirkelen als hemellichamen om hem heen.
Felix houdt van de stad. Hij houdt van het schitterende licht, en van de synesthesieën die voortdurend worden opgewekt. Zo maakt bladmuziek geluid, het geluid maakt geuren, smaak, en vervolgens melancholie, en de melancholie maakt beelden en herinneringen. Felix probeert het geheim van deze synesthesieën te doorgronden, want het is voor hem en al snel ook voor de lezer niet geheel duidelijk meer of het de stad is die zoveel schoonheid kent dat de geuren er uit voortkomen, of dat het juist de melancholie van de bewoner is waaruit de stad en haar schoonheid ontstaan. Ik neig naar de laatste van de twee opties. Het is deze metafictie die de roman zo goed in het postmodernisme laat passen.
Martens roept niet alleen associatie op met Calvino’s werk, ze kan er zich op momenten heel goed mee meten. En dat is een sterke prestatie. Tegen het einde laat de schrijfster inhoudelijk enige beschrijving, handeling en verandering toe in haar verhaal. Daardoor gaat de schoonheid van de stad enigszins te gronde. Uiteraard doet zij dat niet onbedoeld, want epifanische schoonheid als in deze schitterende stad is in definitie niet blijvend van aard. Toch doet het zeer, want niet alleen Felix, maar ook ik als lezer ben dan al van de stad gaan houden. De stad, en de heerlijke surrealistische vlucht uit de werkelijkheid die Hedda Martens mij voorgeschoteld heeft.
