Aangrijpend meesterwerk over gewone mensen
[Recensie] Zo vaak komt het niet voor, dat je al na enkele pagina’s weet dat je een meesterwerk in handen hebt. De roem is De reparatie van de wereld van de Kroatische schrijver Slobodan Šnajder al vooruitgesneld, maar toch is het altijd afwachten of je de juichende commentaren kunt delen. Na de laatste pagina is het antwoord zonder enige terughoudendheid, ja.
De vraag die alleen nog rest, is waarom dit boek zo bijzonder is. Al na enige pagina’s meen je te weten waarom. Het is de stijl, de verschillende vormen die Šnajder gebruikt, zonder dat het ook maar enig moment de aandacht doet verslappen. Want het verhaal dat Šnajder te vertellen heeft, moet zonder franje verteld worden.
Het is de geschiedenis van Midden-Europa, met de nadruk op de bizarre periode van de eerste helft van de vorige eeuw. De schrijver schrijft dat verhaal aan de hand van een Kroatische familie met Duitse wortels. In de achttiende eeuw verlokt om de armoede van Duitsland te verruilen voor de vruchtbare gronden van Transsylvanië.
Na de landverhuizing van de stamvader maakt Šnajder een reuzensprong en maken we kennis met Georg Kempf. Een man zonder bijzondere eigenschappen, liefhebber van drank en vrouwen. De geschiedenis heeft een andere rol voor hem weggelegd.
Als ´volksduitser´ is hij gedwongen zich als ´vrijwilliger´ aan te melden bij de WaffenSS, ´zwangwillig´ noemt de schrijver het spottend. Kempf heeft geluk in Polen gevrijwaard van deelname aan de wandaden van de SS. Als hij moet helpen met het doden van onschuldige Polen, weigert hij.
Dankzij een mooie Poolse verpleegkundige (!) weet hij te deserteren om zich aan te sluiten bij partizanen. Eenmaal gevlucht zijn die partizanen nergens te vinden en Kempf gaat in overlevingsmodus huiswaarts. Šnajder vertelt dit verhaal tegelijkertijd net dat van Vera, een Kroatische communiste en fanatieke partizaan.
Tegelijk komt de ongeboren zoon van hun tweeën aan het woord, die hun beider avonturen becommentarieerd. Een literaire vondst die alleen de echt groten zich kunnen veroorloven, zeker waar die in een apart kader is geplaatst. Dat de twee elkaar ontmoeten, weten we, van het hoe blijven we in onzekerheid. Een echte liefdesgeschiedenis mag je dit boek dan ook niet noemen. Waren ze elkaar tegengekomen tijdens de periode van Kempf als WaffenSS’er, dan hadden ze elkaar naar het leven gestaan.
Hun kortstondige huwelijk is niet bestand tegen de geschiedenis en de onverenigbare karakters van de twijfelende Kempf en de felle communiste Vera. Daarmee tekent Šnajder het verleden, het heden en de toekomst van Midden-Europa.
De zoon verzucht tijdens de Balkanoorlog in de jaren negentig, dat het allemaal hetzelfde blijft. Nog altijd is dit deel van Europa een splijtzwam en een problematisch deel van een naar eenheid strevende Europa. Erg hoopvol op een gunstige uitkomst van deze geschiedenis lijkt de schrijver niet, al zou je uit de titel iets anders kunnen lezen.
Maar tot en met de laatste pagina is De reparatie van de wereld een meesterwerk. Misschien wel omdat het belevenissen van gewone mensen wier leven plots zo weinig waard kan zijn aangrijpend weet te vertellen. Bovendien is het een bijzonder goede gids in de nog levende geschiedenis.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
