De invloed van oorlog op een huwelijk
[Recensie] Een man met het uiterlijk van een rat (een dier dat vaker zal terugkeren) komt bij een groep mannen. Ze hebben het slecht, weinig te eten. Hij vertelt hen een verhaal over een land waar het goed boeren is, vruchtbare grond. Hij wil hen verleiden om daarheen te vertrekken en belooft daarop terug te komen als de tijd rijp is. Hiermee begint De reparatie van de wereld van Slobodan Šnajder.
We hebben het over circa 1770. De mannen zijn Zwaben, bewoners van een streek in Duitsland. Een voorvader van de Georg Kempf, de latere hoofdpersoon, besluit om de stap te wagen als de gezant van keizerin Theresia een vergelijkbaar verhaal vertelt. Na een moeizame reis komt hij terecht in Wolkowar (Vukovar).
Een sprong in de tijd. De familie Kempf woont er nog steeds. Inmiddels is het Joegoslavië na het uiteenvallen van het Habsburgse rijk. Georg is geboren in 1919 en hij wil arts worden. De Tweede Wereldoorlog werpt zijn schaduwen vooruit. Halverwege de oorlog, die dan al voorbij het beslissende stadium is, wordt hij opgeroepen om in dienst te treden. Georg komt terecht bij de Waffen-SS. Hij is helemaal niet op zijn plek. Hij heeft niets met oorlog, voelt niets voor het gedachtengoed van de nazi’s en is een vredelievend persoon. Daar komt bovenop dat hij wordt gezien als een Volksduitser, zeg maar onechte Duitsers, tweederangs. Als hij de mogelijkheid krijgt om te deserteren grijpt hij die kans. De oorlog is nog lang niet afgelopen, maar hij weet er doorheen te rollen, met het nodige geluk.
Na de oorlog komt hij in zijn grotendeels vernietigde geboortestreek. Hij ontmoet Vera, die ook actief is geweest in de oorlog. Ze trouwen en verhuizen naar Zagreb. Wat ze tot elkaar heeft gebracht is een groot raadsel. Ze hebben weinig gemeen, sterker nog: als ze elkaar in de oorlog waren tegengekomen zouden ze tegenstanders van elkaar zijn geweest. Het is een gif dat hun huwelijk bij voorbaat duurzaam ontwricht.
De reparatie van de wereld eindigt vlak na de oorlog in Joegoslavië na weer een flinke tijdsprong. Weer oorlog, de mens is hardleers. Het zal niet veranderen, altijd hetzelfde, aldus Georg.
Het verhaal wordt grotendeels verteld door een alwetende verteller en in het derde en laatste deel door de zoon van Georg. Het hart van De reparatie van de wereld is de periode van kort voor tot en met het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het is het grootste deel van het boek en eerlijk gezegd ook het minst boeiende. Weliswaar gebeurt er van alles en maakt Georg heel veel mee, vooral veel ellendige dingen, maar het is ook het minst aansprekende deel. De toon is afstandelijk, beschouwend en het is vooral heel beschrijvend. Dat maakt het lastig om je in te leven in de hoofdpersoon en ook de andere personages blijven op afstand. De tussendoortjes van het dan nog niet geboren kind maken dat toch wel interessant.
Het korte eerste deel is wat dat betreft een stuk interessanter. Weliswaar is het qua vertelstijl vergelijkbaar maar het gaat over een periode die onbekend is en omdat je niet weet hoe en waar het eindigt heeft dat een element van spanning.
Šnajder heeft het beste voor het laatst bewaard. Hierin gaat het vooral over het mislukte huwelijk van Georg en Vera. Het is vooral de teloorgang van dat huwelijk en van de hoofdpersoon die bijzonder goed uit de verf komen.
Toch is het het slotakkoord dat boven alles uitsteekt. Dat gaat over de begrafenis van Georg, en alles eromheen. Het wordt beschreven alsof sommige doden afscheid komen nemen, en anderen dat maar liever niet doen. Het is tijd voor bespiegelingen en gefilosofeer over al dan niet vrije keuze, allerlei dilemma’s, de onmogelijkheid om te kiezen wat je je zult herinneren en wat je zult vergeten en over berouw en spijt over je hebt gedaan en vooral hebt nagelaten.
Vooral dat laatste gedeelte maakt van De reparatie van de wereld een boek dat uiteindelijk zeer de moeite waard is.
—
Eerder verschenen op jkleest.nl
