"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De scheikunstenaar

Maandag, 10 januari, 2022

Geschreven door: Ulco Kooystra
Artikel door: Rijkert Knoppers

Innovatieve wetenschap van de Groningse hoogleraar Sibrand Stratingh Ez. (1785-1841)

“Heden 22 maart in den vroegen morgen is de eerste voorlopige proefvaart genomen met een door de Heeren Stratingh en Becker ondernomen en vervaardigd stoomrijtuig, hetwelk eenen tocht door de stad over hellende en dalende straten en over bogen heeft afgelegd, welke tocht met zulk eenen aanvankelijk goeden uitslag is bekroond geworden, dat men zich vleit, dat, bij verder afwerking en voleindiging van dit werktuig, zoodanig rijtuig niet alleen bruikbaar zal zijn over nieuwe steen- en rotswegen, maar ook zelfs den stoot er meer oneffene kleiwegen zal kunnen verduren […].”

[Recensie] Dit citaat uit de Provinciale Groninger Courant van 25 maart 1834 verwijst naar de belangrijkste uitvinding die hoogleraar Sibrand Stratingh samen met de Duitse instrumentmaker Christopher Becker gedaan heeft: de ontwikkeling van een stoomrijtuig. In Nederland was die stoomtechniek op dat moment vrijwel onbekend, de toeloop van mensen, die op een demonstratie met dit voertuig afkwamen was dan ook enorm. Overigens was de stoommachine in andere landen al langer bekend, het ontwerp van een eerste model stoomwagen in Frankrijk dateerde uit de 18e eeuw, in Engeland kwamen al vrij vroeg veel stoommachines in bedrijf.
Na de stoomwagen bouwde Stratingh samen met Becker in 1835 een kleinschalig model van een elektromagnetisch wagentje, dat als voorloper van de elektrische auto valt te beschouwen. In de inleiding van het onlangs verschenen De scheikunstenaar staat vermeld, dat dit het allereerste elektrische karretje ter wereld zou zijn, maar verder in de tekst komt ook de naam van de Hongaarse uitvinder Ányos Jedlik naar voren, die ruim zeven jaar eerder de eerste elektrische auto zou hebben uitgevonden.
Stratingh ging op veertienjarige leeftijd studeren aan de Academie te Groningen. In 1824 kreeg hij een benoeming tot hoogleraar in de algemene, toegepaste en farmaceutische scheikunde.

Chloorkalk

Stratingh heeft veel belangrijk en grensverleggend werk verricht, al heeft hij niet de bekendheid gekregen die hij verdiende. Behalve het stoomrijtuig en het elektrisch karretje vond hij onder meer bij toeval een gloeilamp uit, vijftig jaar voor Edison! Ook bijzonder was dat hij bij een boot gebruik ging maken van een schroefaandrijving. Dat was erg tegen de heersende opvatting in, de gangbare boten pasten meestal raderen toe voor de aandrijving, een schroefaandrijving zou eenvoudigweg niet rendabel genoeg zijn. Ook als chemicus heeft Stratingh zijn sporen verdiend. Zo deed hij onderzoek naar het gebruik van chloorkalk om de Groninger ziekte te bestrijden. Die betreffende ziekte had niet alleen de dood van 10 procent van de stad Groningen veroorzaakt, bijna twee derde van de inwoners waren er ziek van. Er was in dit tijd nog weinig bekend over besmettelijke ziektes, de promotie van chloorkalk door Stratingh is in dit verband waarschijnlijk vooral van betekenis geweest in relatie tot het streven naar meer hygiëne.

Boekenkrant

Stratinghpad

Al met al biedt het fraai vormgegeven boek een fascinerend beeld van het leven en werk van Stratingh. Over de achtergrond van de auteur is in het boek geen overzichtelijke informatie te vinden, een kleine speurtocht op internet leert dat het om de wetenschappelijk informatiespecialist en chemisch historicus Ulco Kooystra gaat, verbonden aan de universiteit Groningen. Wel staat in de inleiding vermeld dat dit boek gebaseerd is op het proefschrift van Kooystra, waar hij afgelopen december 2021 op promoveerde. In een radio-uitzending ter gelegenheid van zijn promotie constateerde Kooystra dat het zo merkwaardig was dat de stad Groningen nog nooit een behoorlijke straat naar Stratingh heeft genoemd, met uitzonderling van het bescheiden Stratinghpad. Misschien dat de verschijning van deze indrukwekkende publicatie voor de gemeenteambtenaren aanleiding kan zijn om wat herstelwerk te doen, en Stratingh met een opvallende straatnaam het eerbetoon te gunnen dat hij verdient.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles