Vervreemdend
[Recensie] Aan het einde van het eerste deel van deze trilogie van J.M. Coetzee, De kinderjaren van Jezus, is het drietal hoofdrolspelers aangekomen in Estrella. Ze waren gevlucht voor instanties die de jonge David volgens de regels op school wilden hebben. De schooldagen van Jezus, het vervolg, gaat over de periode waarin David gedurende korte tijd een bijzondere opleiding volgt.
Zoals eigenlijk niets normaal is, in de zin van herkenbaar, in het leven in dat onbestemde land geldt dat ook voor het opleidingsinstituut waar de zesjarige terecht komt. Veel alternatieven zijn er niet, maar na een verkennend gesprek is de keuze al snel gemaakt. David wil hierheen. Zijn fascinatie is gewekt door de personen die het instituut leiden. Zijn “ouders,” Simón en Ines, hebben inmiddels hun lesje geleerd. Als David iets in zijn hoofd heeft krijg je het er niet meer uit.
Dans als vorming
De jongen leert
daar niet de praktische vaardigheden die normaliter aan kinderen van die
leeftijd worden onderwezen. Hij leert dansen om uiteindelijk als
balletdanser de getallen te kunnen dansen.
Het begint
gewoontjes, voor zover mogelijk. Min of meer normale schooldagen en
-weken zorgen voor enige regelmaat. Het instituut blijkt een magneet die
steeds harder aan David trekt. Het duurt niet lang voordat hij ook de
weekends daar doorbrengt. Omdat Simón en Ines eigenlijk alleen maar het
kind met elkaar gemeen hebben ontstaat er steeds meer verwijdering
tussen hen. Het “gezin” dreigt uiteen te vallen.
Dan gebeurt er iets vreselijks. Op het instituut hebben Ana Magdalena, de vrouwelijke helft van het echtpaar dat de leiding heeft, en Dimitri, een soort conciërge, een verhouding. Daaraan komt een wreed einde als hij haar vermoordt.
Het is een gebeurtenis die de tweede helft van De schooldagen van Jezus beheerst en van grote invloed is op de verhouding tussen David en vooral Simón. Gek genoeg heeft het weinig invloed op de sfeer in het boek; die blijft vooral sereen.
Het lijkt te kabbelen. Gezichtsbedrog
Behalve die moord is het een roman waarin weinig lijkt te gebeuren, die een beetje voortkabbelt. Er valt evenwel genoeg te beleven. Ook nu weer zijn er veel religieuze en filosofische verwijzingen, hoewel minder duidelijk dan in De kinderjaren van Jezus. Met enige goede wil zou je ook een literaire verwijzing kunnen zien in het gedrag van Dimitri. Zijn misdaad lijkt wel het gevolg te zijn van een kracht die sterker is dan hijzelf, iets wat je ook in bijvoorbeeld de boeken van Dostojewski ziet. Ook in andere opzichten lijkt hij zich te gedragen als Raskolnikow uit Schuld en boete.
Het is lastig om thematiek te ontdekken in De schooldagen van Jezus. De (her)start van het leven als een onbeschreven blad wordt hier voortgezet. Toch gebeurt er op dat vlak genoeg.
David ontwikkelt zich verder en er zijn ook nu weer aanwijzingen dat hij eigenlijk de Jezus is. Het joch is onafhankelijk, eigenwijs, eigenzinnig in zijn doen en laten en vroegwijs. Gelukkig is hij ook nog kinderlijk, wat soms tot nogal komische gesprekken leidt tussen hem en Simón. Als zij het hebben over de moord komt de seksuele relatie tussen dader en slachtoffer ter sprake. David heeft iets opgevangen en stelt vragen:
“Maar waarom deed hij geslachtsgemeenschap tegen haar? Waarom wilde je me dat niet vertellen? Wilde hij haar hart laten stoppen?”
Net als in het eerste deel is er een man die David en Simón uiteen wil drijven. In dit geval is het Dimitri die ver komt in zijn streven. In het poëtische slotstuk blijkt hoe dit afloopt. Coetzee is hier ineens een schrijver die laat zien dat hij ook met het hart kan schrijven.
Waarmee het misschien wel belangrijkste thema uit De schooldagen van Jezus wordt benadrukt: gevoel, genieten van cultuur en kunsten zijn belangrijker dan de kille ratio. Wat soms ook desastreus kan aflopen als de gevoelens een demonisch karakter hebben.
—
Eerder verschenen op jkleest
