Briefroman vol mijmeringen en zelfbeklag
[Recensie] Egon Hostovský (1908-1973) is in Nederland geen bekende naam. In Tsjecho-Slowakije en later in Tsjechië groeide de waardering voor hem met de jaren. Hij is een van de vele schrijvers uit Oost-Europa die heeft moeten vluchten uit zijn land. Omdat hij bij het ministerie van Buitenlandse Zaken werkte en vlak voor de bezetting in het buitenland verbleef kon hij uit handen van de Nazi’s blijven. Hij keerde vanuit de V.S. in 1946 terug naar Praag. Zijn joodse familie had de oorlog niet overleefd. Nadat de communisten een paar jaar later de macht overnamen moest hij weer vluchten. Zijn boeken werden verboden. Tot het eind van zijn leven woonde hij in de V.S.
Vluchten is een belangrijk thema in het werk van Hostovský. Hij schreef zo’n dertig romans. De laatste jaren zijn er drie boeken van hem vertaald in het Nederlands: De Schuilplek, oorspronkelijk uit 1943 en ook uitgebracht bij de kleine uitgeverij Zirimiri Press. De hoofdpersoon is een Tsjechische ingenieur die in 1939 naar Parijs gaat. Tijdens zijn verblijf vallen de Duitsers zijn land binnen en kan hij niet terug. Hij blijft in Parijs en verloederd langzaam, totdat hij een merkwaardige arts tegenkomt die zich over hem ontfermd. Hij biedt hem een schuilplaats aan in zijn huis in Normandië. De ingenieur mag de kelder niet verlaten, maar de dokter beweert tegelijkertijd dat hij vrij is om te gaan. De kelderdeur is nooit op slot en hij kan door een opening de tuin in kijken. Hij wordt steeds gekker en meer wereldvreemd. Steeds luider vraagt hij zich af: Wat moet ik doen?
Vanuit deze plek schrijft hij aan zijn vrouw in Praag. Het hele boek heeft de vorm van een lange brief. Zijn verhaal zit vol mijmeringen en zelfbeklag. Een leuk absurd gegeven is dat hij de uitvinder is van een richtapparaat dat de luchtafweer zou kunnen verbeteren. In Praag wilde hij zijn uitvinding niet afstaan en in Parijs hebben de autoriteiten geen interesse in het richtapparaat. De frustratie hierover is een vast onderdeel van zijn wanen. Er lijkt zo niets belangwekkends te gebeuren totdat hij een Duitse militair ziet lopen langs zijn kelderraam. Het is de eerste Duitse militair die hij ziet in zijn leven en verbazingwekkend genoeg denkt hij de man te kennen.
De schuilplek is een interessante korte roman, die nieuwsgierig maakt naar de rest van het werk van Hostovský. Al met al is het verhaal wat mager, maar het draait in dit boek vooral om de gedachten en de angsten van de hoofdpersoon. Tot slot geef ik een lang citaat uit het begin van het verhaal.
“Die oorlog, vind ik, is uitgebroken en wordt uitgevochten om redenen en voor een doel die niemand goed kan verwoorden. Ik heb steeds het gevoel dat zeker de helft van de mensheid zich in een reusachtige muffe ruimte totaal heeft bezopen. Geboren vechtersbazen en onruststokers hebben onder het drinken een knokpartij uitgelokt, opgehitst en gesteund door dronken hypocrieten. En opeens verspreidde het handgemeen zich als een vuurtje en Jan en alleman werd erdoor getroffen. We zijn nu, godzijdank, al zo ver dat we min of meer vrienden van vijanden kunnen onderscheiden, maar de dronkenschap duurt voort.“
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
