Middeleeuwse liefdeskunst
[Recensie] Helaas lukte het niet meer om het recensie-exemplaar van De Sleutel der Minne vóór Valentijnsdag in huis te hebben. Ik had het voor u tot een aardig verhaal willen maken. Voor mijzelf pakte het beter uit. Ik werd op die speciale dag van de liefde, verrast en verblijd met dit kleinood, een boekje met een oud-Franse bewerking van Ovidius Ars amatoria en Remedia amoris.
Men zegt wel eens dat de liefde is uitgevonden door de troubadours. Natuurlijk is het niet waar. De liefde, ook de verwoorde, is ouder. Een bewijs daarvan is dat Ovidius niet alleen zijn beroemde Metamorfosen schreef, maar ook twee werkjes over de liefde en de minne. Werkjes die in de middeleeuwen nog veel werden geraadpleegd.
De Clef d’Amors, of De Sleutel der Minne is een, waarschijnlijk dertiende-eeuwse bewerking, zeker geen letterlijke vertaling, van Ovidius. Het was bedoeld voor een hoofs publiek, mannen en vrouwen. De schrijver kiest voor verhalend proza. De naam van de auteur is ons niet bekend. Aan het eind van het werk wordt een raadsel gegeven waarin de naam van de schrijver en van zijn geliefde zou zijn verwerkt, maar tot op heden heeft niemand het geheim kunnen onthullen. Waarschijnlijk is de tijd verstreken. Het boekje staat bol van de metaforen, verwijzingen, gewoontes en andere zaken die niet van onze tijd zijn. Des te opmerkelijker is het misschien dat het boekje zijn charme, wanneer het gaat om een poëtische benadering van de liefde, niet heeft verloren.
Van de schrijver menen de geleerden dat het een klerk, een geestelijke was. Dat laatste wil echter niet zeggen dat hij gewijd was en tot een celibatair leven gehouden. Men denkt dat hij niet uit Parijs kwam, maar elders uit het gebied dat nu Frankrijk wordt genoemd. Weliswaar is het werk van Ovidius de leidraad, maar de schrijver voegt er ook andere, middeleeuwse vertelvormen en verhalen aan toe. Zo begint het werk met een droom, een gemeenplaats in de middeleeuwen, maar iets wat in de twee boeken van Ovidius niet voorkomt.
Was de hoofse liefde door en door verfijnd en van iedere oneerlijkheid gespeend? O zeker niet. De minne kent een grote noodzaak tot theater en daarnaast is wijze raad aan de minnaar en minnares altijd gewenst. Zo staat in het werk bijvoorbeeld over het kiezen van de juiste geliefde: “Kies niet bij nacht, dan lijkt zaagsel meel”. Over de kunst van het versieren: “Tranen breken de vrouw, gebruik desnoods een ui.’’ En voor wie tot de liefdesdaad wil komen: “Wie de kus krijgt, krijgt ook het lichaam.”
Bij al deze goede raad heeft de schrijver de lange uitweidingen van Ovidius weggelaten. Overigens is hij daarbij soms slordig of onkundig met het oude Latijn omgegaan, zodat hier en daar raadgevingen voor vrouwen bij mannen terecht zijn gekomen en omgekeerd. Het hindert niet. Wanneer je geliefde een boekje schrijft dat aan het begin reeds zegt: “Eens, in een heerlijke onbezorgde tijd, was ik verzonken in tedere gedachten aan mijn vriendin en geliefde, zij die de mooiste is die er bestaat en voor wie ik ellende en verdriet verdraag…” die laat zich wegzakken in een middeleeuwse vertelling als in een warm bad. Ik in ieder geval wel.
De oud-Franse literatuur, zoals De Sleutel der Minne werd later in de middeleeuwen vaak ook weer in het Nederlands vertaald. Daarmee zijn de oud-Franse werken van groot belang voor de ontwikkeling van het Middelnederlands. In de serie Memorandum van uitgeverij Verloren is een aantal van deze standaardwerken voor studenten toegankelijk gemaakt. De Sleutel der Minne is vertaald door dr. Julia Szirmai. Naast een bronnenboek voor studie is dit werkje echter ook zeer geschikt als Valentijns geschenkje. Voor dit jaar te laat. Maar u kunt het onthouden. Volgend jaar is er een nieuwe kans
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
