"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De tedere verteller

Vrijdag, 26 mei, 2023

Geschreven door: Olga Tokarczuk
Artikel door: Gaëtan Regniers

Géén strandlectuur en biedt veel stof tot nadenken

[Recensie] Sinds ze de Nobelprijs (2018) won bereikt Olga Tokarczuk meer dan ooit een internationaal publiek. De tedere verteller gunt die lezer een blik in haar werkkamer. Tokarczuk schrijft over de totstandkoming van enkele van haar romans, deelt haar bijzondere preoccupatie voor vertellers en geeft haar visie op het (on)vermogen van literatuur.

Onophoudelijk proces van het vertellen
Wat zou er gebeuren als een auteur zijn of haar kookboek deelt met haar lezers? In De tedere verteller strooit Olga Tokarczuk met de ingrediënten waarmee ze haar romans bereidt. Centraal daarin staat het begrip betekenis: “Ik geloof dat ons leven niet alleen een aaneenschakeling van gebeurtenissen is, maar ook een gecompliceerd vlechtwerk van betekenissen. Die betekenissen vormen een wonderlijk weefsel van verhalen […]”. Voor Tokarczuk zijn verhalen het vijfde element, ze bepalen niet enkel hoe we naar de wereld kijken, maar ook hoe we kennis overdragen. “Ik heb de indruk dat de literatuur als onophoudelijk proces van het vertellen van verhalen over de wereld meer dan wat ook de mogelijkheid in zich heeft om de wereld te tonen met haar volledige perspectief van alle wederzijdse invloeden en verbindingen.” Dat verklaart meteen ook Tokarczuks voorkeur voor wat ze een ‘panoptische’ of ‘totale’ verteller noemt. Dit is een alwetende verteller, maar dan met een kleine twist: “Het is een fictieve figuur die we als het ware uit de gehele tekst lezen. Een vage aanwezigheid, die ons slechts als stem en standpunt bereikt.”

Voor wie bekend is met Olga Tokarczuks romans is het geen verrassing dat ze gefascineerd is door het bovennatuurlijke. Dat de schrijfster van huis uit psychologe is, hoeft wellicht niet te verbazen. Wie, echter allergisch is aan gezwam over paranormale activiteit zal door Tokarczuk niet overtuigd worden, maar vervelen doet het anderzijds evenmin.

Inkijkje in creatieproces
Een deel (of allemaal?) van de essays waren oorspronkelijk lezingen, en dat is te merken aan de toon, die soms pedant is, maar dat is eigen aan de vorm. Tokarczuk is gul met ideeën, die bovendien vaak uitdagend zijn. Zo noopt de vaststelling dat de mens voor meer dan 50% uit micro-organismen bestaat haar om de mens te vatten in een beeld van symbiose, een rondwandelende definitie van samenwerking. Voor wie nooit eerder van Tokarczuks proza proefde kan dit boek moeilijk te volgen zijn, laat het een aanbeveling zijn om vooraf een van haar recente romans (zoals het uitstekende Jaag je ploeg over de botten van de doden) ter hand te nemen. Deze bundel is géén strandlectuur en biedt veel stof tot nadenken. Dat de boeken die we lezen ons veranderen is geen nieuws, maar Tokarczuk vraagt zich luidop af of wij de boeken die we lezen ook veranderen. Onverwachte perspectieven en een inkijk in het creatieproces maken dit boek het doorworstelen waard.

Boekenkrant

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow